Piyasadaki kur ve parite hareketlerindeki dalgalanmalar ve belirsizlik döviz işlemlerinde kur riski doğurmaktadır. Kur riskinden korunma yöntemleri artık adamızda da kullanımı yaygınlaşan bankaların sunduğu türev ürünlerle minimize edilebilmektedir. Bu bağlamda vadeli işlem sözleşmeleri risk yönetimi ve yatırım amaçlı olarak iki farklı yöntemle kullanılmaktadır. Özellikle 1980’lerden sonra adından sıkça söz ettiren forward işlemleri (vadeli işlem) 2000’li yılların başında Türkiye finans piyasalarında da yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bu tip işlemler organize piyasalarda ve/veya ‘’over the counter’’ yani tezgâh üstü piyasalarda bankalar ve finansal kurumlar aracılığı ile yapılmaktadır. Amerika’da “Chicago Mercantile Exchange”, Türkiye’de “Vadeli işlem ve Opsiyon Borsası” gibi organize piyasalar mevcuttur. Bankalar ve finansal kurumlar aracılığı ile tezgâh üstü piyasalarla yapılan türev ürün sözleşmelerinin hacmi de hayli yüksektir.
Forward işlemi, farklı döviz ve para birimlerinin ileri bir tarihte, anlaşma gününde belirlenen kurlar ve pariteler üzerinden alınıp, satılmasını sağlayan bir finansal enstrümandır. Türev piyasalarındaki vadeler genellikle 1 ay, 3 ay, 6 ay ve 1 yıllık dönemleri kapsamaktadır. Forward işlemi yapabilmek için anlaşma yaptığınız işlem miktarının yaklaşık % 10’u civarında bir oranla banka nezdinde mevduat bulundurmanız gerekmektedir. Ayrılan mevduat miktarı yaptığınız işlemden doğabilecek olan zararın karşılanması hususunda bankanın almış olduğu bir teminattır. Vadeli Amerikan doları alım-satım işlemleriyle riskten korunma amaçlı senaryoyu aşağıda hazırlanan projeksiyonlarla açıklayabiliriz;
Riskten Korunma Amaçlı Forward İşlemi:
Örnek: İşlem Tarihi: 23.02.2015
Kur: 2,50
Para Miktarı: 50.000 USD (alım)
Vadeli İşlem Sözleşme Tarihi: 23.03.2015 (1 Ay Sonra)
Anlaşma Kuru: 2,51
23.03.2015 Tarihli Kur: 2,60
Yukarıdaki verileri kullanarak örnek şirketin ithal ettiği ürünler için 1 ay vade sonunda yurt dışına 50.000 USD ödeyeceğini kurgulayalım. 50.000 USD borcu 23.02.2015 tarihinde 125.000 TL’ye tekabül etmekteydi. Kurların artması senaryosunda şirketin borç miktarı 23.03.2015 tarihinde 130.000 TL’ye yükselerek 5.000 TL’lik bir zarar söz konusu olacaktır. Ancak forward anlaşmasıyla örnek şirketimiz 1 ay sonra 50.000 USD’yi 2,51’ten 125.500 TL’den almayı garantilediğinden dolayı 5.000 TL’lik zararı 500 TL civarına düşürerek, net zararını minimize edecek veya kapatacaktır. Kurların düşme senaryosunda ise şirketin borç miktarı üzerinden kar ederken forward işlemden zarar edeceğinden dolayı karlılıkta haliyle minimize edilmiş olacaktır. Risk alıp, kar etmek ve/veya risk tedbiri ile zarar etmemek arasındaki denge ise tamamen kişi ve/veya kurumun risk iştahıyla alakalıdır.
Opsiyon işlemleri belirli bir para cinsini, önceden belirlenen bir vadeden ve fiyattan alma ya da satma hakkı veren sözleşmelerdir. Forward sözleşmelerinde anlaşılan kur ve parite üzerinden vade günü geldiğinde alım veya satım işlemi gerçekleşmektedir. Ancak opsiyon işlemlerinde yapılan anlaşma neticesinde opsiyonu alma (call option) veya satma (put option) hakkını elinde bulunduran taraf piyasa koşullarına göre işlemi gerçekleştirmeme hakkına sahip olmaktadır. Opsiyonu kullanma hakkını satan taraf bu işlem karşılığında prim geliri elde etmektedir. Opsiyon hakkını sizin aldığınız varsayımı üzerinde aşağıdaki şekilde bir örneklendirme yapabiliriz;
Opsiyon İşlemleri (Alım):
Forward işlemi örneğimizdeki miktar, tarih ve kurların aynı olduğunu varsayıyoruz. Opsiyonu kullanma hakkını aldığımız için öncelikle bankaya işlem hacmine bağlı olarak belirli bir yüzdelik oranında prim öderiz. Bu durumda örnek şirketin anlaşma günü geldiğinde kurların düşme senaryosunda şirketin borç miktarı üzerinden kar edilirken, forward işlemden meydana gelecek olan zarardan kaçınma hakkını elde ediyoruz. Bu durumda ödediğimiz primin bize vermiş olduğu hak doğrultusunda genelde 2 iş günü önceden bildirim yapmak kaydıyla kar edeceğimizde USD alım işlemini çalıştırma, zarar edeceğimizde ise işlemi durdurma hakkımız bulunmaktadır.
Bu örneklendirmelerin dışında birçok vadeli döviz alım ve satım senaryosunda yine aynı ürünlerden faydalanmanız mümkündür. Döviz alım ve satım ile ilgili pozisyonunuzu ve piyasadaki kur beklentilerini iyi derecede analiz etmenize müteakip olarak bankanızdan ürün kullanımı, teminatlandırma ve prim oranları hakkında detaylı bilgi alabilirsiniz. Döviz alım satım işlemlerindeki kur riski yönetimini geliştiren ve destekleyen türev ürün piyasalarında başarılar dilerim.