Rant Kollama

Üniversite, ya da diğer adıyla yükseköğretim kurumu, en üst seviyede eğitim verilen, araştırma yapılan ve bilgi üretilen kurumlardır. Bu kurumların eğitim görevleri yanında, toplumsal sorunlara çözüm üretebilmek gibi görevleri de vardır. Bizim coğrafyamızda da sayıları azımsanmayacak kadar çok üniversite vardır.
Coğrafyamızda gıda fiyatları halkı açlık sınırına sürüklerken, herhangi bir üniversiteden hayat pahalılığı ile ilgili bilimsel araştırma yaptığını duydunuz mu? Neden ekonomi ile ilgili güncel bir çalışma yapmıyorlar, neden ekonomi ile ilgili ortaya uygulanabilir bilimsel bir çalışma koymuyorlar… Fahiş artışın sebebi nedir? Üretici mi, aracı mı, marketler mi? Tarladan sofraya uzanan zincirde fiyatların artmasının nedeni nedir? 
Geçen haftaki yazımızda üniversitelerde okutulan “Oynu Teorisi”nden bahsetmiştik. Oyun Teorisi değişik konularda farklı analizler için kullanılmaktadır. Yine coğrafyamızda yaşanan güncel gelişmelere benzer bir analiz çalışması 1980 yılında J. M. Buchanan tarafında yapılmıştır. Buchanan “Rant-Kollayan Toplumda Reform” çalışmasında; oyun teorisini kullanarak; rant kollamaya imkan sağlayan etkin olmayan yasalardan, iyi sonuçlar alınabilecek etkili yasalara geçişi açıklamıştır. Buchanan, özellikle rant kollamanın yaşandığı bir ekonomide böylesine bir geçişin zor olabileceğini de çalışmasında özellikle belirtmiştir. 
Buchanan, rant kollama oyunlarının simetrik olmayan oyunlar olduğunu göstermiştir. Bu oyunlarda kazananlar olduğu gibi kaybedenler de bulunmaktadır. Rant kollama gerçekte sosyal bir kayıp anlamına gelmektedir. Buchanan, ekonomideki rant kollamadan kaynaklanan yıkıcı etkilerin önemi analiz edildikten sonra, çağdaş bir toplumda rant kollamanın kapsamının daraltılması açısından kamusal ya da yasal düzenlemelerin yapılması ve politik alanda yapısal değişikliklerin sağlanması gerekliliğini vurgulamıştır. Rant kollama sürecinde yapay pozitif kazançlarda üstün oldukları kabul edilen kişi ve gruplar, herhangi bir değişikliğe razı olmazlarken, zarara katlananlar da ödemelerinde isteksiz davranabileceklerdir. Buchanan’a göre, rant kollamaya olanak sağlayan yürürlükteki yasalarda yapılabilecek değişiklikler üzerinde genel bir iş birliğine gitmektense, temel anayasa değişikliği üzerinde iş birliğine varmak daha kolay sonuç vermektedir. Bu şekilde birçok çıkar grubu, bütün rant kollama fırsatlarının genel anlamda ortadan kaldırılması üzerinde iş birliğine gidebilecek ve bu yönteme başvuran her bir çıkar grubu net zararını minimum düzeyde tutabilecektir. 
Anayasal değişikliği sağlayabilmek açısından kazançlı olan değişik çıkar gruplarının rant kollamanın gelişmesinde oynadıkları rolü iyi bilmek gerekmektedir. Eğer rant kollama faaliyetinin arttığı her aşamada toplumdaki aynı çıkar grubu sürekli kazançlı hale geliyorsa, zarar eden taraflar oyunu durdurabilmekte ve devamlı bir şekilde dengesiz olan bölüşüm düzenini reddedebilmektedir. Bu aşamada ise değişiklikler üzerinde mutabakat sağlanarak anayasal olmayan yenilik görüşleri yürürlüğe geçebilecektir. Kısacası bir kaos ortamının doğabileceğinden bahsetmektedir.
Buchanan’nın çalışmasında da anlaşılacağı üzere, içinde bulunduğumuz ve şikayet ettiğimiz tüm olumsuzlukların çözümünün anayasal bir değişiklikle mümkün olduğudur. Coğrafyamızda da bir sistem değişikliği bizi beklemektedir. Ancak bu değişiklik sadece yönetsel düzeyde kalmamalı, rant kollamayı da yasal olarak düzenlemelidir.
Herkese güzel bir hafta dileklerimle, iyi pazarlar.