Rant kardeşliği cemaati olarak AKP

‘’Adalet ve Kalkınma Partisi’’ birkaç gün önce kuruluş yıldönümünü kutladı. Ben de bu vesileyle, yasal konumu itibariyle bir siyasî parti olarak bilinen AKP’nin gerçekte nasıl bir toplumsal formasyon olduğunu teşhis etmek üzere, onun bugünkü yapısıyla ilgili iki iddia ileri sürmek istiyorum. Birincisi, AKP’nin bugün itibariyle bir siyasî partiden çok bir cemaate benzediğidir. İkincisi ise, AKP cemaatinin esas olarak ‘’rant kardeşliği’’ne dayandığıdır.
Resmî-yasal kimliği ne olursa olsun, AKP genel olarak bakıldığında partiden çok bir cemaati andırmaktadır. Sosyolojik açıdan cemaatlerde öne çıkan başlıca özellikler ortak veya kolektif varlık, ortak amaçların baskınlığı, şef veya liderin birincil önemi ve nihayet sıkı dayanışmacılık öne çıkmaktadır. Cemaat özerk bireye ve bireyselliğe yer bırakmaz ve farklılaşmaya izin vermez, kişileri cemaatin ortak amacına bağımlı kılar ve şefi kutsallaştırır. Cemaatlerde bireyselliğe ve farklılaşmaya yer yoktur, cemaatler üyelik değil aidiyet üzerine kuruludurlar.
AKP’yi siyasî partilerden ayıran özellikler aynı zamanda onu cemaat tipi formasyonlara yaklaştıran özelliklerdir. AKP adlı sui generis formasyonun bir özelliği onu bir arada tutan ve işleyişini sağlayan dinamiğin, esas olarak, genel normlara bağlılık yerine lidere kişisel sadakat olmasıdır. AKP’de sadakatin en üst ve nihaî referansı ise liderdir. Başka bir anlatımla, AKP cemaatinin birlik ve dayanışmasının asıl kaynağı Reis’in kişiliğidir. AKP’de Reis’e sadakat dünyev’i-yasal bir mesele olmaktan çok dinî bir vecibe olarak görülmektedir. Başka bir deyişle, liderin konumunun dinî olarak temellendirilmesi onun kutsal makam sahibi olarak görülmesine yol açmaktadır.
AKP’yi tipik bir siyasî partiden ayıran bir nokta, onun kendi içinde aşırı bir dikey hiyerarşiye ve katı bir disipline dayanmasıdır. AKP’de söz konusu olan hiyerarşinin karakteristik özelliği, onun yukarıdan aşağıya inen gerçek karar birimlerinden oluşan bir kademeler silsilesinden çok, tepedeki şefin aldığı kararları doğrudan doğruya en alt kademeye buyurmasına dayanıyor olmasıdır. Disipline gelince, başta genel merkez olmak üzere karar ve yönetim organlarının kararlarına uyulması anlamında disiplin az veya çok bütün siyasî partilerin bir özelliğidir. Ne var ki, AKP’de işleyen disiplin, böyle formel bir mekanizma olmaktan çok, lidere atfedilen dinsel misyondan kaynaklanan mistik bir ritüeli andırmaktadır.
AKP’yi bildik anlamda bir siyasî parti olmaktan çıkaran üçüncü bir özellik, onun mensupları tarafından ‘’yurttaşlar’’ın kamusal amaçlarla meydana getirdikleri bir birlik olarak görülmemesidir. Aksine AKP’liler ‘’parti’’lerini, dayanağını duruma göre ‘’iman kardeşliği’’nin ya da ‘’rant kardeşliği’’nin oluşturduğu maddî veya manevî avantaj sağlamayı amaçlayan bir birlik olarak görmektedirler. Başka bir deyişle, AKP’nin özneleri aktif yurttaşlar değildir, uhrevi veya dünyevi kazanç umuduyla itaatkârlığı içselleştirmiş olan uysal tebaadır. 
Şu var ki, son yıllarda gitgide AKP’lilerde ‘’din kardeşliği’’ duygusunun etkisi azalmakta, buna karşılık ‘’rant kardeşliği’’ öne çıkmaktadır. Belki daha doğru bir anlatım, rant kardeşliğinin gittikçe din kardeşliğine baskın hale geldiğidir. Böylece din kardeşliği ya rant kardeşliğinin bir maskesi hüviyetini kazanmakta ya da onu meşrulaştırmaya yarayan bir araca dönüşmektedir. Bu durumun ortaya çıkmasında, liderin kendisine sadakati devlet rantlarıyla ödüllendirmesinin payı büyüktür.
Sonuç olarak bugün AKP herhangi bir sahici amacı izleyen veya bir değeri gerçekleştirmeye çalışan, hatta daha mütevazi bir hedef olarak ‘’topluma hizmet eden’’ sivil bir birlik değil, devletin rant havuzundan nemalanmanın bir arada tuttuğu cemaatçi bir yapı haline gelmiştir. Bugün bu teşhisin AKP adlı teşekkül hakkında toplumda hâkim olan kanaatle uyuştuğu da bir sır değildir.
Onun için AKP’lilerin kuruluş yıldönümü kutlamalarında tercih ettikleri ‘’ADI AK PARTİ’’ şeklindeki kimlik tanımı hepimizin önünde acı bir ironi olarak durmaktadır. Gerçekten de AKP’nin bugün artık sadece adı ‘’AK Parti’’dir.