Hazırlayanlar: Av. Şengül Göksu Arsal ve Av. Orhan Arsal
Emekli Yüksek Mahkeme Başkanı Taner Erginel ile Anayasa Değişikliği ile ilgili söyleşi
Soru (1): Cumhurbaşkanı seçiminde Anayasa maddelerinde değişiklik yapılması için referanduma gidilmesi hazırlığı yapılmaktadır, Anayasa Mahkemesi Başkanlığı yaptınız. Anayasada değişiklik yapılması konusundaki görüşünüzü bizimle paylaşır mısınız?
Cevap (1): 1986 yılında Yüksek Mahkeme Üyesi oldum ve Anayasa Mahkemesinde önce yedek üye, sonra asli üye olarak görev yaptım, 2002 yılında ise Yüksek Mahkeme Başkanı oldum. Emekliye ayrıldığım 2006 yılına kadar diğer görevlerimin yanı sıra bu görevi de yaptım. Birçok Anayasa davasına baktım. Gözlemlerim ve tecrübelerim oldu. Bunları sizinle paylaşmaktan mutluluk duyacağım.
Soru (2): Yasama Meclisi Komisyonlarında Anayasa değişikliği hazırlığı yapılmaktadır. Yapılan öneriler konusunda sizin görüşünüz nedir?
Cevap (2): Bu basit bir soru gibi görünüyor. Ancak doğru bir cevap vermek sanıldığı kadar kolay değil. Doğru yanıt verebilmek için konuyu etraflı bir şekilde araştırmak ve bilgi sahibi olmak gerekir. Bu konu KKTC de uzun zamandan beri tartışılmaktadır. Sorunu tam olarak kavrayabilmek için öncelikle uyguladığımız 1985 Anayasasının hatalarının neler olduğunu ve ne gibi değişiklikler yapılması gerektiğini saptamamız gerekir. Değişiklik yapmaya çalışırken eski hataları tekrarlamaktan kaçınmalıyız.
Soru (3): 1985 Anayasasının hataları nelerdi? Bu hataları tekrarlamamak için ne yapmalıyız?
Cevap (3): İsterseniz bu sorulara yanıt vermeden önce bir Anayasanın kusursuz ve mükemmel olması için nasıl hazırlanması gerektiğini araştıralım. Şüphe yok ki dünyanın en mükemmel Anayasasını yapma gibi iddialı bir işe girişecek değiliz. Ancak bu hedefle yola çıkmamızda büyük yarar vardır. Çünkü bu hedef dünyadaki tüm Anayasaları gözden geçirmemizi sağlayacak ve hatalı Anayasa yapmamızı önleyecektir. Bunun için genelde kusursuz bir Anayasanın nasıl yapıldığını öğrenerek işe başlamamız yararlı olacaktır.
Soru (4): O zaman bize kusursuz bir Anayasanın nasıl hazırlanması ve yapılması gerektiğini anlatın.
Cevap (4): Bu soruya yanıt vermek için pratik bir yol izleyelim. Kendimize “Dünyada en başarılı olmuş ve en uzun süre uygulanmış Anayasası hangisidir?” diye soralım.
Soru (5): Dünyada en başarılı olmuş, en kusursuz Anayasa hangisidir?
Cevap (5): Bu soruya yanıt bulmakta zorlanmayız. Anayasa hukukçuları ile tartıştığınız zaman görürsünüz ki dünyada en başarılı olmuş ve en uzun süre uygulanmış Anayasa Amerikan Anayasasıdır. Bu konuda hukukçular arsında görüş birliği vardır.
Amerikan Anayasası 1787 yılında yapılmıştı. İki yıl sonra yani 1789 yılında yapılan İnsan Hakları Bildirgesinin de Anayasanın bir bölümü olduğu kabul edilir. Şu halde Amerikan Anayasası iki yüz yıldan fazla süreden beri varlığını sürdüren bir Anayasadır.
Bazı düşünürlerin görüşüne göre bu Anayasa bir kutup yıldızı gibi Amerikan sosyal yaşamına yön vermiş ve bir koloni halkını bugünün süper devleti haline getirmiştir. Zaman içinde Anayasada değişiklikler olmuştur. Bu değişikliklere baktığımız zaman görürüz ki orijinal Anayasanın hatalı kaleme alınmış olması nedeniyle değişiklik ihtiyacı doğmuş değildir.
Anayasaların da yasalar gibi zaman içinde değişmesi son derece doğaldır. Çünkü sosyal yaşam değişmektedir. Buna paralel olarak sosyal yaşamı düzenleyen kuralların da değişmesi gerekir.
Bu nedenle doğal olarak Amerikan Anayasasında da değişiklikler olmuştur. Ancak bunlar Amerikan Anayasasının hatalı kaleme alındığını gösteren değişiklikler değildir. Yapılan değişiklikler Anayasaya gölge düşürmemiş aksine değerini artırmıştır.
Soru (6): Uyguladığımız 1985 Anayasasında yazılım hataları olduğunu ve bu hatalar nedeniyle sorunlar yaşandığını mı söylemek istiyorsunuz?
Cevap (6): Evet aynen bunu söylüyorum. 1985 Anayasası daha kaleme alınırken hatalar yapılmıştı ve bu hatalar sürekli sorun yaratmıştır. 1985 Anayasasının birçok maddesi KKTC’nin gelişmesini engellemiştir.
Soru (7): Niçin böyle oldu? Anayasa kaleme almak bu kadar zor bir iş mi?
Cevap (7): Evet hem de çok zor bir iş. Bu noktanın altını tekrar tekrar çizmek isterim. Kanımca önemli temel yasaları ve Anayasayı yapmak dünyanın en zor işidir. Birey için beyin ameliyatı neyse toplum için temel yasalardan birini veya Anayasayı yapmak da odur.
Bir kişi beyin ameliyatı olmak zorunda kaldığı zaman ne yapar? Dünyanın en iyi operatörünü bulmaya çalışır değil mi? Çünkü bu herhangi bir doktorun yapabileceği iş değildir. Yapılan en küçük bir hata o kişiye kalıcı zarar verecektir. Yasa veya Anayasa yapımında da durum aynıdır. En küçük bir hata toplum içinde büyük yaralar açar. İyi bir yasa ve Anayasa ise toplumun önünü açıp gelişmesini sağlar.
Soru (8): Anayasa veya yasa yapmanın bu kadar zor olmasının nedeni nedir?
Cevap (8): Yasalar belli durumlarda uygulanmak amacıyla kurallar belirlerler. Yasanın o duruma girenleri genel bir ifade ile tanımlaması gerekir. Öyle bir tanımlama yapılmalı ki belli durumda olanların tümünü kapsasın, dışta bırakılmak istenenleri ise kapsamasın. Gereksiz tereddütler uyandırıp tartışmalara neden olmasın. Bunun için hukuk ilkelerini, yasa yapma tekniğini ve yasanın yapıldığı dili çok iyi bilmek ve ciddi bir çalışma yapmak gerekir.
Bazen yasa yapılırken işin kolayına kaçılır ve kapsaması istenilen durumlar bir bir sayılır. Bu doğru bir yasa yapma yöntemi değildir. Bu özel yasaların yapılma yöntemidir ve büyük sorunlara neden olur.
Bir örnek vereyim Anayasalar devlet organlarının görevlerini belirler. Bu arada en önemli organ olan Yasama Meclisinin görevini de belirlemesi gerekir. Yasama Meclisinin görevini belirtirken soyut bir ifadeyle meclisin yapabileceği tüm işleri kapsayan ve yapmaması gereken işleri dışta bırakan bir tarif yapılmalıydı. Bu ise büyük dikkat ve beceri isteyen bir işti. Anayasamız bunu yapacağına Yasama Meclisinin yapabileceği işleri bir bir sayma yönüne gitmiştir.
Bir süre sonra “Mademki yapabileceği işler bir bir sayılmıştır, bu sayılanların arasında olmayan işleri yapamaz” iddiası yapıldı. Bu nedenle ülkemizde ciddi yasal sorunlar ortaya çıktı. Anayasamızın hatalı kaleme alınmış olması nedeniyle KKTC de büyük sorunlar yaşanmıştır ve yaşanmaktadır.
Soru (9): Anayasa yapılırken dikkat edilmesi gereken en önemli husus nedir?
Cevap (9): Bence yasalarda yer alması gereken hususları Anayasaya koymamak gerekir. Çünkü bu yapıldığı zaman Anayasa kendi asli görevini yapamayacak demektir.
Soru (10): Yasalarda yer alması gereken maddelerin Anayasaya konmasının sakıncası nedir?
Cevap (10): Anayasalarla yasalar arasında statü farkı vardır. Anayasalarda yasalara yol gösterecek ve yasaların uyması gereken ilkeler bulunmalıdır. Eğer bir Anayasaya yasalarda yer alması gereken maddeler konursa Anayasa kendi görevini yapamayacak ve yol gösterici olma fonksiyonunu yitirecektir.
Ayrıca Anayasaların sık sık değişmesi mümkün değildir. Halbuki yasaların ülkenin ihtiyaçlarına göre kolay değişebilmesi gerekir. Yasalarda yer alması gereken maddeler Anayasaya konursa ihtiyaç duyulduğunda değişiklik yapılamayacak ve sorunlar ortaya çıkacaktır. Bugün KKTC de yaşadığımız sorunun nedeni budur.
Soru (11): Dünyada yapılmış en mükemmel Anayasanın Amerikan Anayasası olduğunu söylediniz. Bu Anayasanın özellikleri nelerdir?
Cevap (11): Amerikan Anayasasının iki ana özelliği vardır. Birincisi detaylı değil öz bir Anayasa olması, diğeri ülkenin ve belki de dünyanın en iyi hukukçuları tarafından kaleme alınmış olmasıdır.
Soru (12): Detaylı bir Anayasa yapmanın sakıncası nedir?
Cevap (12): Bir Anayasada devletin yapısı, insan hakları ve devlet organları belirlenir. Daha sonra bu organların birbirini nasıl denetleyeceği düzenlenir. Amerikan Anayasasında bu hususlar ana ilkeler olarak belirtilmiştir. Bu konular düzenlenirken detaya girilmemiştir. Detay yasalara bırakılmıştır. Bu nedenle Amerikan Anayasası, KKTC Anayasasının dörtte biri kadardır. Anayasa yapımında zor olan ilkeleri belirleyen öz bir Anayasa yapmaktır. Detaya inildikçe yazım kolaylaşır, fakat sorunlar da artar.
Soru (13): Amerikan Anayasasının diğer özelliği nedir?
Cevap (13): Amerikan Anayasasını hazırlayan Konvansiyon üyelerinin yarısı Harvard Üniversitesi hukuk mezunu idi. Yani Anayasayı hazırlamak için Amerikanın en iyi hukukçuları bir araya gelmişti. Aylar süren bir çalışma ile kısa fakat ölümsüz bir eser ortaya çıkardılar.
Hukuk alanında bir dahi kabul edilen ve daha sonra Amerika’nın 4. Başkanı seçilen James Madison bu Anayasayı kaleme almıştır. Diğer en zeki hukukçular da ona yardımcı olmuştur. Amerikan Anayasasında fazla veya eksik tek sözcük yoktur. Farklı yorumlara açık, tereddüt uyandırabilecek tek cümle yoktur. Her maddenin anlamı son derece açıktır. Yapımcıları en iyi hukukçular olduğu ve uzun süre titiz bir çalışma yaptıkları için o günün ihtiyaçlarına göre kusursuz bir eser ortaya çıkmıştır.
Başkan John Kennedy yaptığı bir konuşmada Anayasayı hazırlayanlar için “Dünya, tarihin hiçbir devrinde bu kadar çok ve muhteşem aklın bir araya geldiğine tanık olmamıştır” demiştir. Böyle seçkin bir heyet tarafından yapıldığı ve büyük emek harcandığı için ölümsüz bir eser ortaya çıkmıştır. Amerika’nın bugün güçlü bir devlet olmasında kusursuz bir Anayasaya sahip olmasının katkısı büyüktür.
Devam edecek
