Erdoğan gelecek yılki cumhurbaşkanlığı seçimini kazanacak ve hükümranlığını 25 yıla uzatacak mı?

Sanırım bu günlerde herkesin aklındaki ortak sorulardan biri budur.

Yakın bir zaman önce benzer sorular Çin için de soruluyordu.  Çünkü orada da dünya, iktidarını uzatmak isteyen bir başka liderin, Xi Jinping’in, on yıllık liderliğini hayat boyu hükümranlığa çevirmek için yaptığı hazırlıkları izliyordu.

Siyaset bilimcilerin ortak kanaati, on yılın bir liderin bir ülkeyi makûl bir şekilde yönetebilmesinin üst sınırı olduğudur. Bu nedenledir ki bir birçok ülkede … örneğin ABD’de … başkanlık sekiz yıl ile sınırlıdır. 

Böyle bir kuralın olmadığı Büyük Britanya’da seçim kazanmış bile olsalar başbakanlar son zamanlarda on yıl geçtikten sonra partileri tarafından alaşağı edilmişlerdir. Tony Blair, art arda üç defa İşçi Partisi’ni iktidara taşımış olmasına rağmen başbakanlığının onuncu yılında partisinin milletvekilleri tarafından yerini bir meslektaşına bırakmaya zorlandı.

Bir siyaset bilimcisinin sözleri ile “On yıl yeterlidir. En iyi lider bile iktidarda uzun zaman kalırsa çürümeye başlar. Ona karşı çıkılamayacak güce sahip olan lider daha çabuk çürür.” 

Kendi seçtiği kişiler tarafından çevrelenmiş olan ve mirasını kıskançlıkla koruma eğiliminde olan despot gittikçe daha izole ve savunma durumunda kalır, hatta paranoyak olur, diye devam ediyor siyaset bilimci. “Reform girişimi durur. Karar verme mekanizması yavaşlar. Aptalca kararlara itiraz edilemez olur ve değiştirilemezler.”
    

Mao Zedong’dan (1893-1976) sonra Çin’in güçlü adamı olan ve “aklıselim dehası” olarak anılan Deng Xiaoping (1904-1997) üst yönetimin iktidarını sınırlayan kurallar getirmişti. Hiç kimse on yıldan fazla Çin’de başkan olamayacaktı. Deng, Mao’nun 24 yıllık iktidarının neden olduğu korkunç felaketleri yaşamış, uzun bir hâkimiyetin yol açabileceği olumsuzlukları şahsen gözlemlemişti. 

Mao’nun ölümünden sonra yavaş yavaş liderlik koltuğuna ilerleyen Deng, Çin’in komünizmden pazar ekonomisine geçişini hazırladı. 

“Modern Çin’in Babası” olarak tanınıyordu. Ülkesinin iktidara doymayan liderler tarafından, Mao döneminde olduğu gibi, karanlığa sürüklenmesini istemiyordu.

Ama hiç kimse geleceği kontrolü altında tutamaz: 

Xi, Deng’in yasaklarını kenara itti ve Komünist Partisi’nin geçen ayki son kongresinde kendini hayat boyu liderlik koltuğunda tutacak kararlar aldırttı. Xi Çin’in liderliğini 2013’te devralmıştı ama üniversite yıllarından beri Komünist Partisi’nin değişik kademelerinde bulunuyor.

Çin’den uzaklaşacak olursak uzun yıllar iktidarda olan ve kendi isteği ile gideceğe benzemeyen Putin ve Ukrayna çılgınlığı çıkar. Yetmiş yaşındaki Putin 2000 yılından beri Rusya’nın kaderini elinde tutuyor.

Çin, Rusya, Türkiye gibi ülkelerde siyasi yapı, hesap vermek zorunda olmayan liderlerin üzerine kuruludur. Bu ülkelerde hesap sorma yukarıya doğrudur – liderin yukarısında kimse olmadığı için o mesuliyetsizdir. Bunun kaçınılmaz bir sonucu, yolsuzluğun kökleşmesi ve rejimin temel özelliklerinden biri hâline gelmesidir.

Gittikçe daha sofistikeleşen toplumları, gittikçe yaşlanan ve yetenekleri dumura uğramaya başlayan tek adamların etkin bir şekilde yönetebileceği makûl bir beklenti değildir.