Çiğdem AYDIN
Coronavirüs salgını sonrasında yaklaşık 70 bin öğrenci ve çalışma izinli işçilerin ülkeyi terk etmesi, tüm sektörleri olumsuz yönde etkiledi.
Diyalog’a konuşan ekonomik örgütlerin başkanları, her alanda ciddi sıkıntıların yaşandığına dikkat çekti.
Sanayi Odası Başkanı Candan Avunduk, özellikle turizm, eğitim, inşaat ve buna bağlı tüm sektörlerin iş yapamaz hale geldiğini belirtti.
Ticaret Odası Başkanı Turgay Deniz de ticari hacminde yüzde 50 küçülme olduğunu ifade etti.
İŞAD Başkanı Enver Mamülcü, ekonominin turizm ve öğrenci odaklı olduğunu, bu iki sektörün durmasının iş dünyasını çok kötü etkilediğini söylerken, Müteahhitler Birliği Başkanı
Cafer Gürcafer ise “İş dünyası geleceğe şüphe ile bakıyor” dedi.
Ekonomik örgütlerin başkanları, Diyalog’un “70 bin kişinin ülkeden ayrılması ekonomiyi nasıl etkiledi? ve “İkinci ekonomik paketten beklentileriniz nelerdir? sorularına yanıt verdi.
Kim ne söyledi?
Candan Avunduk (Sanayi Odası Başkanı)
“Ülke nüfusuna bakarsak yüzde 20 azaldı demektir. Düşünün, 70 bin insan günde yarım litre su içse bu 35 bin litre yapar. Bu hellim de de böyledir. Yarım ekmek yeseler 35 bin ekmek yapar. Günde 35 bin ekmek şu anda üretilse de tüketilmeyecek anlamına geliyor. Öğrencilerin gidişi, gidip de gelmeyen turistler tüketimi yüksek oranda etkiledi. Turistlerin ve kaldıkları işletmelerin hem bölgeye hem de piyasaya ciddi tüketim etkileri vardı. Turizmin olmaması, yükseköğrenimin donması ve inşaat sektörünün duruşu ile tüketim azaldı. Buna paralel olarak üretim de azaldı. Covid-19 sürecinde insanların işsiz kalması, sektörlerin kapanması, hane halkının gelirinin düşmesi, çalışanların gelir kaybı ve kamu çalışanlarının kesintileri de tüketimi düşürdü. Tüm bu etkenler üretimi olumsuz etkiledi.”
İhracat seferberliği yapılması gerekiyor
“Biz Ekonomi Bakanı ve Başbakanla görüştük. Taleplerimizi ilettik. Girdilerimiz çok yüksek enerji maliyetinin düşürülmesi gerekiyor. Sosyal Sigorta yatırımları konusunda sıkıntılarımız var. Bir ihracat seferberliği yapılması gerekiyor. Güney Kıbrıs ile ticaretin yapılmasının önü açılmalı. Banka faizleri konusunda ciddi bir çalışma yapılmalı. 2018’den beridir süre gelen ekonomik daralmanın üzerine bir de Covid- 19 eklenince çok ciddi sıkıntılar doğdu. Talepler yerine gelmezse ülke çok kötü batacak. Çalışmayan özel sektör nedeniyle Maliye Bakanlığı’nın da gelirleri düştü. Reel sektör çalışmazsa veya çalıştırılmazsa kamu ekonomisi de dönmez. Kamu odaklı değil, reel sektör odaklı bir paket bekliyoruz.”
Turgay Deniz (Ticaret Odası Başkanı)
“Ülkeden giden 70 bin kişinin yarısı öğrencidir diğer yarısı da çalışan kesimdir. Öğrencilerin ayrılmasının herkese olumsuz etkileri olmuştur. Bugün özellikle öğrencilere dayalı iş yapan iş insanlarımız karar kara düşünmektedirler. Öğrencilerin tekrar gelip gelmeyecekleri belirsizdir. Ayrıca 40 çalışanın da ülkeden gitmesi hem iş gücünü hem de piyasadaki tüketimi olumsuz etkiledi.
Ticari hacmimizde yüzde 50 küçülme olduğunu görüyoruz. Devletin gelirleri de azaldı. Ayda 650-700 milyon gelir elde eden Maliyenin gelirleri 350 -400 milyonlara geriledi. Devlet bu daralan ekonomide iş insanlarının en az zararla kapatmalarını sağlamalıdır. Bunun en büyük etkisi istihdama yönelik olacaktır ki, dünyanın her yerinde tedbirlerde istihdamı korumak vardır, göz ardı edilemezdir.”
Bin 500 liralık yardım devam etmeli
“İkinci ekonomik paketten beklentimiz, bu sürede açık veya kapalı, ırk fark etmeksizin halen çalışmakta olanların bin 500 liralık yardımı devam ettirmesidir. Bu işten durdurmalıları önleyecektir. İşletmeler için de hayat suyu vermek gerekiyor, devlete karşı olan yükümlülükler ve banka borçları üç ay daha ötelenmelidir. Bu kapsamda taksitler ve yükümlülük şu anda ödenemez durumdadır. İş insanlarının ileriki ticari hayatlarında kredilere ulaşamayacaktır. Bu nedenle üç ay daha kredi ödemeleri ötelenmelidir. Çoğalan aktif borçlar yeniden yapılandırılmadır. Taksitler ödenebilir şekilde düzenlenmeli ve faiz uygulaması taban faiz şeklinde olmalıdır. İş yerleri kapalıyken yaşanan mağduriyet giderilmesi için ödeme koşulları sağlanmalı. Devlete karşı ödenen harç ve vergiden muafiyet sağlamalı. Bu süreçte finansmanı uygun koşullarda sağlanmalı.”
Enver Mamülcü (İŞAD Başkanı)
“Nüfusun azalması ülke ekonomisini ciddi şekilde etkiledi. Çalışan kesimin ülkeden ayrılması iş gücü piyasasını da etkiledi. Turizmin de şu anda gerekli randımanda çalışmaması en büyük sıkıntılardan biri. KKTC’de ekonomik dinamikler turizm ve öğrenci odaklıdır. Turizm ve eğitim odaklı çarpan etkenlerin gerilemesi ülkedeki birçok sektörü kötü etkiledi. Şu anda ülkede sıcak para kaybı olmuştur.”
Uygun kredi imkânı sağlanmalı
“İkinci ekonomik paketten pek bir beklentim yoktur. İstedikleri kadar paket açıklasınlar, sistemi değişmedikten sonra düzgün bir ekonomi ortaya çıkmaz. Paketlerin ve vaatlerin verilmesi ülke politikası değişmediği sürece fayda etmez. Pantolon hükmünde kalır ve o da bir yerde patlar. Acilen ülkeye girecek olan paranın reel sektöre aktarılması için projelerin yapılması gerekiyor. Reel sektöre çok ucuz faizli ve uzun vadeli krediler sağlanmalı. Girdi maliyetleri örneğin enerji gibi, vergi yükümlülükleri ile ilgili revizyon yapılmalı. İkinci paketten beklentilerimiz bunlardır.”
Cafer Gürcafer (Müteahhitler Birliği Başkanı)
“Bütün işler alt üst oldu. Bütün taahhütlerimiz sıfırlandı. İş gücü sıkıntılarımız vardır yarım kalan işler için. Örneğin bir şirketten diğer şirkete transfer olmalar, işçi borsası oluştu. Verimlilik çok fazla düştü. Müteahhit firmaların taşeronlarla imzaladığı sözleşmelerde ciddi sıkıntılar yaşanıyor. Diğer ekonomik önlemler alınmadığı için firmalar geleceğe şüpheyle bakıyor iş insanlarının aklında kapatma vardır.”
Katkı bekliyoruz
“İkinci ekonomik pakette, Sosyal Sigortalar ve İhtiyaç Sandığı için destek ve katkı bekliyoruz. Para akışını sağlayacak krediler, pazarlama ile ilgili devlet özel işbirliği bekliyoruz.15 bin konut vardır elimizde. Nereye kime nasıl satacağız şeklinde beklentilerimiz var. Devlet olarak ‘özel sektörümüzün arkasındayız’ duygusunu vermesi lazımdır.”
