Soru: Sizce KKTC’de uygulanabilecek en uygun seçim sistemi hangisidir?
Cevap: Atatürk yöntemini uygulayarak tüm dünyayı tarayalım ve dünyada en uzun süre, en sorunsuz uygulanmış seçim sistemini bulmaya çalışalım. Bu konuda tüm akademisyenleri çalışmaya davet edebiliriz. İlk akla gelen Kıbrıs Türklerinin bir bölümünün yaşadığı İngiltere’deki sistem olabilir. Oradaki seçim sistemi “Dar bölge çoğunluk sistemidir.”
Seçim sistemleri ile ilgili bilgi edinmeye çalıştığımız zaman temelde iki tür seçim sistemi olduğunu görürüz. Bunlar “Çoğunluk” ve “Nispi” seçim sistemleridir. Çoğunluk sisteminin uygulandığı ülkelerde iki parti kalır. Bu partilerden bazen biri bazen diğeri iktidara gelerek ülkeyi yönetir. Çoğunluk sisteminin değişik görüşlere ve küçük partilere fırsat vermediği, bu nedenle yeterince demokratik olmadığı iddia edilir.
“Çoğunluk” sisteminin yarattığı bu sorunlara karşılık “Nispi” seçim sistemi daha demokratiktir. Ancak “Nispi” sistemin uygulandığı ülkelerde siyasi partiler sürekli çoğalmakta, sayısız parti oluşmakta ve koalisyonlardan ülkeyi yönetmek imkânsız hale gelmektedir. Bu nedenle Nispi seçim sisteminde partilerin sürekli artmasını önlemek ve istikrarlı Hükümet oluşmasını sağlamak için formüller aranmıştır. Bizde uygulanan D’Hondt seçim sistemi bu formüllerden biridir. Bu sistem Belçikalı hukukçu ve matematikçi Victor D'Hondt tarafından 1878 yılında tasarlanmıştır.
D'Hondt partilerin sürekli çoğalmasını ve ülkenin yönetilemez hale gelmesini önlemek için bir formül düşünmüş ve seçimlerde partilerin aldığı oyların daha farklı bir şekilde sayılmasını önermiştir. Bu değişik sayımda fazla oy alan parti avantajlı olmakta ve devleti yönetebilecek milletvekili çıkarması mümkün olmaktadır. Ancak bu da yeterli olmayınca partilerin Meclise girebilmesi için baraj düşünülmüş ve “Barajlı D'Hondt Sistemi” oluşmuştur.
D'Hondt Sisteminin demokratik olduğu, ancak uygulandığı ülkelerde başka sorunlara neden olduğu görülmüştür. Bu sistemin uygulandığı ülkelerde demokrasinin zamanla düzensizliğe ve kaosa dönüştüğü iddia edilmektedir. O zaman sormamız gerekiyor. Bizdeki sorunlar demokrasinin kaosa dönüşmesinin ve düzensizliğin ortaya çıkardığı sorunlar olamaz mı?
Soru: Uyguladığımız “Barajlı D'Hondt” Sisteminin özellikleri nelerdir?
Cevap: KKTC uygulanan “Barajlı D'Hondt” sistemi Türkiye örnek alınarak 1976 Seçim ve Halkoylaması Yasası ile ülkemize gelmiştir.
Sisteminin gereği olarak seçmenlerin iyi ve güvendikleri bir kişiyi seçmeleri değil, iyi bir partiyi, daha doğrusu iyi bir ideolojiyi seçmeleri beklenmektedir. Sistem gereği ülkede 5 veya 6 parti kalmaktadır. Zamanla halkın başarısız ideolojiden uzaklaşıp başarılı ideolojiye oy vereceği, böylece ülkede demokratik bir gelişme olacağı düşünülmüştür.
Barajlı D’Hont sistemi 1900’li yılların başında akademisyenler arasında çok popüler olan bir görüşü yansıtmaktadır. Buna göre bir ülkede ideal yönetim şekline ulaşmak için çeşitli ideolojileri benimseyen siyasal partiler olmalı. Halk bir ideolojinin başarılı olmadığını görünce diğerini seçebilmeli.
Teorik olarak bu görüş doğru görünse bile bu görüşün pratikte başka sorunlar ortaya çıkardığı görülmüştür. Zamanla her partide kemikleşen üyeler oluşmuştur. Devleti iktidara gelen partinin bürokratları yönetmeye başlamıştır. Onlar da partilerine oy veren kişileri memnun etme ve gelecek seçimde oy verecek olanların işlerini yapma çabası içine girmişlerdir. Böylece iktidardaki partiye oy verenlerin işlerini yapan bir bürokrasi oluşmuştur. Üst kademe yöneticilerinin üçlü kararnameyle atanma olanağı ile “ D’Hondt” sistemi bir araya gelince KKTC’de şikâyet ettiğimiz sorunların ortaya çıkması kaçınılmaz olmuştur.
Bu sistemin başka tuhaflıkları daha vardır. Seçimlerde aday olan bir kişi düşünün. Partisinin, aldığı oy oranına göre belli sayıda milletvekili çıkarma olanağı vardır. Şu halde aday bir taraftan partisine oy verdirmeye çalışırken diğer taraftan, tercih ve karmalarda yakın arkadaşlarına oy verdirmemeye ve listede üste çıkmaya çalışacaktır. Kişisel menfaati doğal olarak böyle hareket etmesini gerektirecektir. Bu sistemde arkadaş arkadaşın kuyusunu kazar. Bu nedenle siyasi partilerde klikleşmeler ve hizipleşmeler olmakta sistem adayları dürüstlükten uzaklaştırmaktadır.
Seçim sistemi değişmeden ülkenin sorunlarını ortadan kaldırmak kolay değildir. Örneğin KKTC de bir partiye vurulan her mühür 50 oy sayılır. Partinin otuz milletvekili çıkarıp iktidara geldiğini varsayalım. Milletvekili olamayan diğer 20 adayın durumu ne olacaktır? Kazananların kazanmasında kaybedenlere verilen oyların da katkısı vardır. Onlar da pastadan pay isteyeceklerdir. Müdür, müsteşar olmak isteyecekler veya başka bir şekilde ödüllendirilmeyi talep edeceklerdir. Kaybedenlerin isteklerine partinin karşı gelmesi kolay olmayacaktır. Bu nedenle müşavir sorunu çıkacaktır. Seçimi kaybedenler memnun edilmezse parti gelecek seçimde kazanma şansını yitirecektir. Böylece bozuk bürokrasi sorunu devam edecek ve şikayet ettiğimiz sorunların ortadan kalkması mümkün olmayacaktır.
Soru: Karma ve tercih oyları ile ilgili ne söyleyeceksiniz?
Cevap 9: “ D’Hondt” sisteminin seçmeni partiler ve ideolojiler arasında seçim yapmaya yönlendirdiği ve halkın en güvendiği kişileri seçmeyi ikinci plana attığını gördük. Sistemin kusurunu bir ölçüde azaltmak ve seçmene adaylardan beğendiği kişiyi de tercih etme fırsatı vermek için “karma ve tercih” olanağı kabul edilmiştir. Bu olanağın kolaylaştırılması, halinde sistemde olumlu bir gelişme olacaktı. Maalesef tam ters yönde bir gelişme oldu. 2016 yılında kabul edilen yasa değişikliği ile çarşaf liste sistemi kabul edildi. Bu değişiklikte “karma ve tercih” zorlaştırılarak seçmenler mühür vurmaya, yani parti seçmeye yönlendirildi.
7 Ocak, 2018 seçimlerinde kullanılan oyların %12 ye yakını karma oy kullanmanın zorluğu nedeniyle yanmıştır. Bu demokrasimiz için büyük bir ayıptır. Dünyanın en demokratik seçim sistemine sahip olması gereken ülkemizde demokrasiden ne kadar uzaklaştığımızı göstermektedir. 2016 değişikliği ile “ D’ Hondt” sisteminin kusuru artmıştır.
Hâlbuki biz geçmişte dünyanın en gelişmiş ülkelerinin hukukçularına demokrasimizin onların demokrasilerinden daha ileride olduğunu iddia ediyorduk. Çoğu kez bizimle hemfikir oluyorlardı. Halkın en kolay oy vereceği, en kolay sonuç alınacak, en şeffaf seçim sistemini oluşturmaya gayret ediyorduk. Bu konuda içtihat oluşturduğumuzu ve ABD ye örnek olmayı başardığımızı “Kusursuz Yargı Oluşturma Çabaları” kitabımda anlatım. (Devamı yarın)
