Kuzey Kıbrıs’ta son günlerin en önemli konusu haline gelen patates sıkıntısı ve fiyatlardaki aşırı artışların temelinde Toprak Ürünleri Kurumu’nun (TÜK) ‘ürün alamaz’ duruma gelmesi bulunuyor.

   Üreticiler bu yılın ilkbaharında elde edilen ürünün TÜK’e satılamadığını, çaresizlik içinde kalınca önemli bir kısmını kilosu bir liradan Rum kesimine sattıklarını belirtiyor.
   Patates üreticileri gibi, çiftçiler ve hayvan üreticileri de “TÜK hem üreticiyi, hem de tüketiciyi tüketti” diyor.
   Tarım Bakanı Erkut Şahali de TÜK’ün mali açıdan sıkıntı içinde olduğunu kabul ediyor ve bunu aşabilmek için çalıştıklarını söylüyor.

Üretici çaresiz kaldı

   Patates Üreticileri Birliği Başkanı Engin Halkseven, patates konusunda yaşanan sıkıntıların nedenlerini Diyalog’a şöyle anlattı. 
   “Mayıs ayında hasat yapacağımız zaman birliğimizin o dönem başkanı olan Ahmet Yeşilada Toprak Ürünleri Kurumu’na gidip bir miktar patates alın ve fiyat dengelensin” dedi. Bize o dönem verilen yanıt paramız yoktur” dendi ve tüccarla karşı karşıya kaldık. 1 ile 1.5 TL arasında malımız alındı… 2.5 TL’den satılmaya başladı 8.5’a kadar çıktı. 500 ton kadar Rum tarafına bir miktar da Türkiye’ye gitti. Aşırı ısınmadan dolayı bazı hastalıklar oldu ve yüzde 35’e varacak kadar ürün kaybı da yaşadık. Bundan dolayı hasadın bir ay öncesinde patates eksikliği ortaya çıktı. Tarım Bakanı ithalatçıya izin vereceğini söyledi. Biz de dedik ki tüccar değil biz birlik kooperatifi olarak getirelim dedik ve bize izin verdiler. 225 ton getirdik ve 3,10’a tüccara 3,50’ye de markete vermeye başladık. Bir tırda hastalık bulundu ve imhaya gidildi. 
   Tarım Bakanı’na ithalatın arkasını kesmeyelim dedik çünkü stoklarda bitti dedik. Ama bize Türkiye’den olmaz dendi. Bir hafta sonra tüccara izin verdiler. İtiraz ettik, bize siz bu işi yapamadınız, tüccara veriyorum” dedi Tarım Bakanımız. Biz de ısrarcı olduk, Tarım Bakanlığı’nın uzmanlarıyla birlikte Türkiye’ye gittik, onların onay verdiği 4 tır patates aldık. Bize bu patatesleri yıkatalım dediler, onu da yaptık. Daha önce 3 analiz ile adaya gelen patates için bu kez 9 analiz istendi. Yıkanan patates Mersin Limanı’nda analizleri beklerken erimeye başladı ve tüccar malını satmaktan vazgeçti. Hollanda’dan Romanya’dan fiyat aldık, “Rum tarafı üzerinden getirelim ki ucuza olsun ya da KDV fon bunları kaldırın” dedik. Olmadı. Şimdi de erken hasada başlayalım dedik ki piyasada patates olsun ama erken hasat da verim kaybı demek bu kez de fiyat yüksek oldu. 12-13 TL’ye patates olunca şikayet de oldu. Ama ay sonuna kadar bu fiyatlar dengelenecek. Ama eskisi gibi ucuz da olmayacak çünkü girdi maliyetleri oldukça yükseldi. 1 kilo patatesin bize maliyeti 2.60-2.70’dir. Bizim de hayatımızı kazanmamız lazım. 20 gün sonra fiyatlar dengelenecektir. 

Yeşilada: TÜK’ün başarısızlığı fiyatı yükseltti 
Birlik eski başkanı Ahmet Yeşilada da yaşanılan pahalılığın  toprak ürünleri Kurumu’nun başarısızlığından kaynaklandığını ifade ederek şunları kaydetti: 
“Biz yılda 2 defa üretim yapıyoruz ve ender ülkelerden biriyiz dünyada. İlkbahar ve sonbaharda üretim yapıyoruz. İlkbahar ürünü beklenen rekolte gerçekleşmedi. Çünkü tohumu Avrupa’dan ithal ettik ve beklenen kalitede değildi. Buna bir de kuraklık eklenince beklenen rekolte olmadı. 10-12 bin ton bekliyorduk yarısı gerçekleşti. Bizim ayda 1000 ton ihtiyacımız vardır. O nedenle bu hale geldik, 5 ay sonra biteceği biliniyordu. Ürünün soğuk hava deposuna girmesi gerekiyordu, bunun da bir bedeli var. Tüccar da bunu muhafaza etmek için bir bedel ödedi sonuçta. Ama yetkililer 5 ay sonra bunun biteceğini biliyordu. TÜK burada görevlendirilip patatesi zamanında getirebilirdi ama yapmadı, sonra memlekette kaos oldu. TÜK’ün başarısızlığı nedeniyle bu vaziyet yaşandı.”

Yahya: Yeni ürün piyasada 6 TL civarı
Patates üreticisi Hasan Yahya da TÜK’e yüklendi, Bakan Erkut Şahali’ye eleştiride bulundu. Yahya yeni ürün patates fiyatının 6 TL civarından satılabileceğini tahmin ettiğini ifade etti 
“Sayın Şahali yeniden patatese ithal izni açtı. Bu izni alıp adaya patatesi getirecekler ama üreticiler olarak tepkiliyiz. Hasat zamanımızda bu ürünü bu adaya getirecek tüccarın hanesine biz bir eksi yazacağız, bunu buradan söylemek istiyorum. Bu sorun yeni bir sorun değildir, 5 yıldan bu yana Su rezevleri azaldı, biz bir türlü derdimizi Tarım Bakanlarına anlatamadık ve bugünlere geldik. TÜK de havayolu şirketi gibi batacak. Sayın Şahali bizim ithali beceremediğimizi söyleyip duruyor. 4-5 kişiye izin verildi biri de bizim kooperatifimizdir, en yüksek ürünü biz getirdik en düşük ücrete de biz sattık. Bunu söylemesinden dolayı Sayın Şahali’yi kınıyorum. Koskoca TÜK param yok diyor ve patates getiremiyor memlekete, hayretler içerisindeyim.  Son 6 ayda patateste dönen paraların 10’da biri üreticinin cebine girdi ama herkes üreticiyi suçluyor. Yazıklar olsun.” 
Üretici Hasan Yahya yeni ürün patatesin kilo fiyatının 6 TL civarında olacağını söyledi: 

Şahali: Kurum maalesef sıkıntılı

   Tarım bakanı Erkut Şahali Diyalog’a yaptığı açıklamada TÜK’ün sıkıntılarını dile getirerek şunları söyledi:
    “TÜK bu hasat döneminde bir miktar alış yapacak ama hangi noktada durur belli değil… Kurumun mali kabiliyeti maalesef ki sıkıntılı. Hayvancıya verilen süpvansiyonlu arpa ile küçükbaş için verilen hibe arpa nedeniyle kurumun hazineden 67 milyona alacağı var hazineden… Bu rakam 2019 bütçesine konuldu. 67 milyonu kurum aldığı zaman bir sonraki patates hasadı döneminde TÜK sözleşmeler yapacak ve üretici ürününü ne kadara satacağını bilecek.”
Bakan Şahali, patates fiyatlarının dengelenmesi için ithal izni verdiklerini anımsatarak, yeni ürünün hasadının başladığını aktardı. Fiyatların tüketici lehine sonuçlanmasını beklediklerini belirten Şahali, bunun olmaması durumunda bakanlığın başka enstrümanlarla konuya müdahil olacağı uyarısında da bulundu. 
Şahali, ilk bahar ürünü olarak hasat edilecek patatesin tohumunun üreticiye teslim edilmek üzere Hollanda’dan yola çıktığını da sözlerine ekledi. İlk bahar hasadının satışının TÜK ile sözleşmeye bağlı olacağını ve satış fiyatının da belli olacağını yineledi. 

“TÜK 130 milyonluk borçtan kurtuldu”
Bakan Şahali 1992-1998 yılları arasında o dönemin hükümetinin TÜK’ün faizlerini Maliye’nin ödemesi kararı aldığını ana parayı da kurumun ödeyeceği kararı aldığını ancak kurumun yükümlülüğünü yerine getirmiş olmasına rağmen Maliye’nin bunu yapmaması nedeniyle faizleriyle birlikte kurum üzerinde 130 milyon TL’lik bir borç yükü bulunduğunu anlattı. Bu dönem yapılan anlaşma ile bu yükün kurum üzerinden alındığını anlatan Şahali şöyle dedi:
    “67 milyon TL’lik borcu da kurumun tahsil etmesi sonrasında TÜK bambaşka bir yapıya bürünecektir” dedi. Kurumda yenilikler yaptıklarını zararlı opsiyonları elemeye başladıklarını anlatan Şahali, hibe ve sübvansiyon arpa ile azalan nakit kabiliyetini bu paranın kuruma dönmesiyle kazanacağını belirtti. Şahali, “Yeni dönemde TÜK özel sektörü sıkıştırabilecek güce sahip olacak, yerli arpa satın alabilecek, karma  yem ithalatına girebilecek, yem hammaddesi ithal edebilecek yapıya kavuşacaktır.”