Bazen çok derin düşünüyorum ve kendi kendimi sorguluyorum. Ülke menfaati her türlü çıkarın üstünde ise benim turizm sektöründe ülke olarak mukayeseli avantajlarım nelerdir sorusunun yanıtını bulmaya çalışıyorum. Son iki hafta sağlık ve ileri yaş turizm modellerini konuşurken gerçekten ister beğenin, ister sevmeyin adanın en önemli turizm hamlelerinin en başında geleni 1978 yılından beri bu ülkede var olan casino sektörüdür.

Memlekette demokrasi var herkes öncelikle birbirinin özgür, hür fikrine saygı duymalı ama biraz da konuya hakim olmak ve görüş bildirirken dikkatli olmak gerekli değil mi?

Şimdi Kuzey Kıbrıs casino sektörünü acımasızca eleştirenler öncelikle bazı soruları en başta kendilerine sormak zorunda. Hani ada sözüm ona kumarhaneler cenneti oldu ve bu sektör eleştiriliyor ya! Bazı sorular sormak istiyorum.

Casinolu otel yatırımcılarımız nereden? 

Adamıza bu casinolu otel yatırımcılarımız nereden geldi? Galiba Las Vegas, Macau veya Nevada'dan hele Monte Carlo Monaco'dan değil. Peki nereden? Anavatan Türkiye'den. Devam edelim, neden geldiler? 1998 yılında Türkiye'de casinolar yasaklandığı için. Kaç tanesi TC, kaç tanesi KKTC iş adamlarının kurduğu casinolu oteller? Yüzde yetmiş beş TC, yüzde yirmi beş Kıbrıs Türkü. Gerçi hepsi de KKTC vatandaşı ama bu yatırımcıların adada esas oluş meselesi Türkiye'de kapanan casinolar. Gelmeselerdi yatırımlar başka ülkelere kayacak, adamızın şu andaki yatak sayısı da on binden az olacaktı. Şimdi toplamda yirmi altı bin. Yani işte adaya Türkiye'den bakışla orası kumar adası, vs. derken iki kere düşünün çünkü bu iş adamlarının hemen hemen hepsi TC vatandaşı. TC menşeli eleştiriler buna dikkat etmeli çünkü burada bütün casinolar Kıbrıslı Türklerin değil. 

Peki bu kıymetli kişiler (arada sorun olanlar şimdi burada değil ) gelmeseydi iyi mi olacaktı? Hani Rum Kesimi yıllardır casinosuz bir başarı hikâyesi yazarken biz bunu yapamaz mıydık? Açıkça söylüyorum, hem üç buçuk yıl Turizm ve Çevre Bakanlığı Müsteşarlığı dönemimde elde ettiğim tecrübe, ayrıca yirmi yıllık otelcilik ve akademik dünyada öğrendiğim bilgi birikimimle. Hayır kesinlikle yapamazdık.

Neden mi? Ülke dış dünyaya kapalı ve böyle olduğu için girdi maliyetleri (ortalama odabaşı fiyat ve ulaşım) yüksek. Bu ne demek? Öncelikle Türkiye ve GKRY ile rekabet edemezsiniz demek. Rekabet edemeyince de turist gelmez demek. Aksini iddia eden var ise istedikleri zaman, istedikleri mecrada gelsinler tartışalım.

Neyse devam edelim. Bazı anekdotları sırası ile dış dünyada geldiği noktayı sizlere anlatacağım. Avrupalılar özellikle turizm örgütleri bu sektörün adamızın Kuzeyine koyduğu katkıyı anlatırken burada nasıl bir başarı hikâyesi yazıldığını araştırıyorlar.

Geçen yıl Dünya Turizm Konaklama Eğitim ve Öğretim Birliği ( Kısaca AMFORHT) Yönetim Kurulu toplantımızda, eski Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü ( UNWTO) Başkanı Taleb Refai "Sizin ülkenizin ön plana çıkması ve Turizm Sektöründe bir marka olması için bunun üç anahtarı var" dedi. 

Son derece mütevazı bir kişiliğe sahip olan Taleb Rifai Müslüman Ürdün Kökenli Amerikalı "Birincisi Eğitim Turizmi, İkincisi Casino Sektörü, Üçüncüsü ise Sağlık Turizmi" Dr. İsmet dedi. Adamıza ne zaman istersek gelebileceğini ve hatta iki taraf arasında Turizm Barıştır felsefesi arabulucu rol üstlenerek gelebileceğini belirtti.
 
Dünya artık ortak bir lisan konuşuyor, bu lisan İngilizce değil, çıkarların konuştuğu bir dünyada yaşandığına göre, sizi ön plana çıkaran, marka değerinizi çoğaltacak unsurları yaratmanızdan geçiyor. Kuzey Kıbrıs Destinasyonumuz artık Avrupalıların gözünde bile Casino Sektöründe başarı hikâyesini çoktan yazmış ve bu anlamda takip ediliyoruz. Biz ne yapıyoruz? Öldürmeye, bitirmeye çalışıyoruz.

Gittikçe çoğalan rakip ülkeler

Şans oyunu oynamanın ve oynatmanın yasal oluşundan dolayı Türkiye’den çok sayıda turistin ziyaret ettiği Kuzey Kıbrıs, çok sayıda casinoya ev sahipliği yapıyor.
Burada casinolar olmasa nereye gidecekler (aslında oralara kaçmaya başladılar, Bulgaristan, Yunanistan, Karadağ, Gürcistan, Tiflis) ve maalesef son iki yıl GKRY. 

Son üç yıldır İspanya Ibiza'nın pabucunu dama atmaya başlayan Yunanistan ve Yunan Adaları da şans oyunları oynamak isteyenlerin ziyaret ettikleri yerlerin başında geliyor. Türkiye ile kültürel farklılıkların çok fazla olmadığı Yunanistan, gece hayatı ile meşhur olan Atina gibi bir başkente ve Mikonos, Santorini gibi çok sayıda eğlence adasına sahip. Bir diğer yandan, Gürcistan’ın turizm başkenti Batum’a son yıllarda şans oyunları oynamak için gidenlerin yüzde seksen yakını Türkiye’den geldiği biliniyor. Türkiye’den Batum’a geçerken kimlik ve çok cüzi bir geçiş ücreti de yeterli. Avrupa'nın göbeğinde Monaco’yu zengin bir şehir devlet yapan özelliklerinin başında casinolar gelir. Monte Carlo daha fazla Premium sınıfta yani Niche ( Üst gruba) hizmet eden bir destinasyon konumunda olduğu için bizim müşterimiz oraya casino amaçlı gitmiyor, gidemiyor. Biraz önce aklımda olan ama Türk misafirinin gitmeye başladığı bir ülke de Makedonya.

Makedonya’nın Balkanlar’ın en çok tercih edilen casinolarına sahip olduğunu söyleyebiliriz. Özellikle Üsküp’te gece hayatı ve şans oyunları turizmi de gelişmeye başladı. Edirne’nin diğer ucunda olan bu yer gittikçe rekabet olarak kendini önemli oranda hissettirmek. Dünyanın sözde en sosyalist nüfus olarak en büyük askeri ve ekonomi devi Çin anakarasında casinolar yasak iken, her gün yüzlerce vapurlar içerisinde Çinli Hong Kong'dan Macau Adasına, uçakla diğer yerlerden buraya gidiyor. Gittim gördüm. Macau bugün Las Vegas ile casino turizminin ortaya koyduğu ekonomik gelişim ile yarışan bir konuma geldi.

Casino sektöründe çağdaş uygulamalar nasıl olmalı?

2015-2019 yılları arasında polis raporlarına göre Lefkoşa, Mağusa, Girne ve İskele’de toplam 4 bin 714 kişi ileri işlemler için mahkemeye sevk edildi. Casinolarda yüz tanımanın yanı sıra, kimlik kontrollerinin yapıldığını ayrıca casino girişlerinde bulunan resepsiyonlarda kayıtların yapıldığını biliyoruz ama burada önemli bir nüans var ve burada çok ciddi sorunlar yaşanıyor.
Her ne kadar da Kuzey Kıbrıs vatandaşlarının girişi yasak olsa da, Türkiye veya Kıbrıs Cumhuriyeti kimlikleri ile casinolara hiçbir sorun olmadan giriş yapılabiliyor. Benim bildiğim kadarı ile Adanın Kuzeyinde toplamda casino sayısı 34. Casino İşletmecileri Birliği’ne Girne’de 22, Lefkoşa’da 4, Mağusa’da 3, İskele’de 1 ve Bafra’da 4 olmak üzere toplam 34 casino kayıtlı. Hep yasak diyoruz ya, yasak olmasına rağmen 2015-2019 tarihleri arasında polis denetimlerine yansıyan rakamlarda kumarhaneye girmesi ve bulunması yasak olan 4 bin 714 KKTC vatandaşı hakkında yasal işlem başlatıldı.
Bu verilerden de anlaşıldığı üzere, hem Polisimiz çok etkin bir denetim ortaya koymakta zorlanıyor hem de ülke bu vesile ile elde etmesi ekonomik kazanımları sağlayamıyor.

Devlet adına en iyi çözüm ne?

Vergi rekortmenleri sıralamasında ilk 10 içerisinde yer alan otellerin ortak özelliği bildiğimiz üzere casinosu sahibi olmaları. 2019 yılında ödedikleri toplam vergi tutarı, 100 milyon 139 bin 256 Türk Lira. Yaklaşık bir yılda turizm dinamikleri içerisinde, yerli yabacı üretici, çarşı pazar, doğrudan ve dolaylı etkisi sektörün yaklaşık 600-650 Milyon Dolar olarak bilinmekte. İstihdam sayısı ise geçen yıl yaptığımız araştırmalara göre 8000-8500 arası. Burada çalışan ev kiralıyor, kuaföre gidiyor, çarşı Pazar alış veriş yapıyor ve ülke kendi dinamiği içinde bir ekonomik döngü yaratıyor. Bu arada adaya satılan uçak biletlerinin 500-550 bin adetini casinolar alıyor. 
Bırakın artık olduğumuz yerde patinaj yapmayı. 25 yaş itibarı ile Kuzey Kıbrıs vatandaşlarına girişi serbest bırakın ama devlet sosyal sorumluluk projeleri kapsamında yeni kurulacak olan Turizm Geliştirme ve Tanıtma Ajansına, ayrıca diğer yarısı da Eski Eserler ve Çevre Dairelerine Sosyal sorumluluk projesi kapsamında aktarılacak. Bakın yıllardan sonra bu bayram oteller sessiz, aday ne gelen var, ne inen yıldız sanatçılar var, hiçbir şey yok. Bunu mu hayal ediyoruz? 

Bu üyelik sistemi için kafa yoralım. En büyük olay ise müsteşarlık dönemimde casinolardan alınan imtiyaz ücretlerinin maalesef maliye tarafından Turizm Bakanlığına yatırılmaması idi. Öncelikle % 70 olan bu pay daha sonra % 50’ye düşürüldü ama bu payın gerçekte hepsinin turizm amaçlı Turizm Bakanlığına yatırılması gerekli. Şahsım buna çok mücadele verdi ama ne yazık ki başaramadı. Bu fikre kim karşı gelirse buna karşı bir hipotez geliştirmesi gerekli. Öyle ben buna karşıyım demek çok kolay ve artık yavan kalıyor. Hükümet tarafından Covid-19 salgını sonrasında ekonomik sıkıntılar hat safhaya geldi. Turizm sektörü için bakanlığın mali açıdan güçlenmesinin en önemli bacağı da bu. Sosyal bir patlamaya, boşanmaların, iflasların çoğalması olası mı? Böylesine küçük bir toplumda zaten adada evlenen yeni çiftlerin yarısı boşanıyor, sorun ekonomik olarak oluşturulan çarpık kamu düzeninde…
Tüm İslam âleminin Şeker Bayramını bu vesile ile kutlarım.