Aytuğ TÜRKKAN

Kuzey Kıbrıs’ın hem üretiminde hem de ihracatında ciddi oranlarda gerileme yaşanıyor. Diyalog’un elde ettiği bilgilere göre; 2017 yılında 105 milyon 615 bin lira olan ihracat geliri, 2018’de 100 milyon 851 bin liraya geriledi. Geçtiğimiz yılın ilk 11 ayında ise bu rakam 77 milyon 125 bin lira oldu. İhracat rakamları, KKTC ekonomisinin ‘iyi gitmediğini’ gösteriyor. 
   Barış Harekâtı sonrasında uzun yıllar bir numaralı ihraç ürünü olan narenciyenin ikinci sıraya gerilediği ve liderliği hellime kaptırdığı görülüyor. 2018’de 43 milyon 583 bin dolarlık hellim ve peynir satışı gerçekleşirken, bunu18 milyon 328 bin dolar ile narenciye ve 9 milyon dolarlık ile rakı izliyor.

Ana müşteri Türkiye
Ticaret Dairesi tarafından hazırlanan istatistiki bilgilere göre; 2017-2018 ve 2019’u kapsayan son üç yılın rakamları incelendiği zaman üretilen ürünlerin satış grafiğinin her geçen yıl gerilediği görülüyor. 
KKTC üreticileri 2017 yılında 105 milyon 615 bin 988 dolarlık ithalat gerçekleştirdi. Bu rakam 2018 yılında 100 milyon 851 bin 945’e geriledi. 2019 yılında ise (Aralık ayı hariç 11 aylık dönem) ülke ekonomisinin ihracattan kazandığı rakam 77 milyon 125 bin 484 TL oldu. 
İhracat rakamları incelendiği zaman ülkemizden en çok satışın Türkiye’ye yapıldığı görüldü. 2017 yılında 63 milyon 818 bin 406 dolar Türkiye’ye ihracat yapılırken, bu rakam 2018’de 52 milyon 127 bin 770’e geriledi. 2019 yılında (Aralık hariç 11 aylık dönem) 40 milyon 747 bin 925 dolar değerinde Türkiye’ye mal satışı yapıldı. 
Üçüncü ülkelere yapılan satış rakamlarının ise daha da aşağıda olduğu ortaya çıktı. 2017 yılında 41 milyon 797 bin 582 dolar satış yapılırken, 2018’de bu rakam 48 milyon 724 bin 175’e yükseldi. 2019’da (Aralık ayı hariç 11 aylık dönem) üçüncü ülkelere ülkemizden yapılan satışın dolar karşılığı 36 milyon 377 bin 559’da kaldı. 

Orta Doğu ülkeleri iyi müşteri 
Üçüncü ülkelerle ilgili veriler incelendiğinde ise en çok satışın Orta Doğu ülkelerine yapıldığı görüldü.  Özellikle süt ürünlerinin önemli bir bölümünün Orta Doğu ülkelerine satıldığı ortaya çıktı. 
Orta Doğu ülkelerine 2017 yılında 22 milyon 247 bin 673 dolarlık satış yapılırken, bu rakam 2018’de artarak 26 milyon 110 bin 465 dolara yükseldi. 2019 yılında ise aralık ayı hariç olmasına rağmen Orta Doğu ülkelerine 28 milyon 333 bin 772 dolarlık mal satışı gerçekleştirildi. 
Rakamların yüzde hesaplarına bakıldığı zaman tablo daha net gözüktü. 2018’de KKTC’den yapılan ihracatın yüzde 51,7’si Türkiye’ye, yüzde 48,3’ü üçüncü ülkelere yapıldı. 
2019 yılının kasım ayına kadarki istatistiklerde de durum pek farklı değil idi. Türkiye’ye yüzde 52,8 oranında ihracat yapılırken, bu rakam üçüncü ülkeler için yüzde 47,2 oldu.

Ana ürün; süt ürünleri ve narenciye 
İhraç edilen ürünlerin çeşitlerine bakıldığı zaman en büyük payı süt ürünleri ve narenciye aldı. 
2018 yılında en çok satışı yapılan mal cinsi 43 milyon 583 bin 403 dolar ile süt ürünleri oldu.  Aynı yıl süt ürünlerini narenciye satışı izledi. 18 milyon 328 bin 818 dolarlık narenciye satışı yapılan 2018’de üçüncü sırada rakı yer aldı. Ülkemizde üretilen rakıdan 9 milyon dolarlık satış gerçekleşti. 

Rakının yerini hurda aldı 
2019 yılı incelendiği zaman da tablo hemen hemen aynı kaldı. Yine en çok satış süt ürünlerinde yapıldı. 36 milyon 293 bin 248 dolarlık süt ürünü satışı gerçekleşirken, 2019 yılında 19 milyon 100 bin 279 dolar değerinde narenciye satışı gerçekleşti.  2019’da üçüncü sırayı rakı yerine bu kez hurda satışı aldı. 2019’da 4 milyon 993 bin 137 dolarlık hurda satışı gerçekleşti. 
2018’de 9 milyon değerinde rakı satışı olurken, bu rakamın 2019 yılında 571 bin dolara gerilemesi dikkat çekti.  
2018 ve 2019 yılı istatistiklerine bakıldığı zaman piliç ithalinin de önemli bir yer tuttuğu görüldü. 2018 yılında 2 milyon 235 bin 813 dolarlık piliç eti satışı yapılırken, bu rakam 2019 yılından 2 milyon 133 bin 415 dolar olarak gerçekleşti. 

Biriken ihracat navlun desteği 4 milyona ulaştı 
Üretimde yaşanan gerileme Kıbrıs Türk Sanayi Odası Başkanı Candan Avunduk’a göre üç ana nedenden kaynaklanıyor. Diyalog’a konuşan Avunduk Türk lirasının değer kaybı, hammadde sorunu ve devletin üreticiye ödemesi gereken ve 4 milyon TL’ye ulaşan ihracat navlun desteğinin bir türlü verilmemesi nedeniyle üreticinin zorluk yaşadığını ifade etti.
 “Dövizdeki yükseliş nedeniyle Türkiye’ye satışlarda kayıplar yaşanıyor” diyen Avunduk,  bunun yanında en önemli ihracat ürünü olan süt ürünlerinde hammadde sıkıntısı yaşandığına dikkat çekti. Avunduk, “Süt ürünleri imalatında politikasızlık nedeniyle hammadde bulamıyoruz. 2018 yılında 164 milyon litrelik süt üretimi varken, 2019’da bu rakam 109 milyon 144 bine geriledi. Bu da süt ürünlerdeki düşüş için en önemli etken. Devletin ödemesi gereken ihracat navlun desteğinin verilmemesi de üreticiyi büyük bir sıkıntıya soktu” dedi.