Suna ERDEN

   Yılın bitmesine 10 gün kala Diyalog’a konuşan memur, öğretmen ve doktor sendikalarının yanı sıra Emekliler Cemiyeti Başkanı, 13’üncü maaşların ödenip, ödenmeyeceği yönündeki tartışmalardan duyulan rahatsızlığı dile getirdi. Bunun bir hak olduğunu belirten örgüt başkanları, hükümetin kısa süre içinde kaynak yaratıp ödeme yapacağını düşünüyor.
   Bazı örgüt başkanları, çok sayıda vatandaşın aylar öncesinden 13’üncü maaşları bankalardan çektiğini belirterek, bundan vazgeçilmesi halinde ciddi sıkıntıların yaşanacağı uyarısında bulunuyor. Hükümetin ‘ödemeyi ertelemesi’ gibi farklı bir uygulamaya gitmesi halinde bunun değerlendirileceği ifade ediliyor.

Ne dediler?..

Mustafa Tolga (Emekliler Cemiyeti Başkanı)
“Ben hükümetin 13. maaşları ödemeyeceğini düşünmüyorum. Eğer ödemezse uygun bir tepki veririz. Ama ortalığı yıkacak değiliz. Babada para yoksa çocuğuna veremiyorsa veremiyordur. 
Ama ödeyeceğine inancım tamdır, 4-5 gün daha beklemek lazım.
   13. maaşlardan feragat edilmez. Çünkü herkes ona göre harcama yaptı. Kredi çekti, takside girdi. Ama eğer 13. maaşların bir defalığına ödenmemesi veya ileri bir tarihte ödenmesi gündeme gelecekse çok geç kalındı. Bu konu aylar önce gündeme gelmeliydi. O zaman konuşulup bir ortak paydada buluşulabilirdi. Son dakika çıkıp ‘ben ödeyemem’ demek herkese zarar verir. Ama sıkıntıya bir katkısı olacaksa her kesim elini taşın altına koyacak. Devlet de dâhil herkes tasarruf yapacak.  
  Ayrıca emeklilerin ve memurların çoğu aylar öncesinden bankadan 13. maaşını çekip market, eczane borcunu kapattı veya yahut başka bir ihtiyacını giderdi. Bu noktadan sonra öteleme olmaz.”

Özlem Gürkut (Tabipler Birliği Başkanı)             
“Eğer devlet 13. maaşı ödeyemezse bunu yapmayarak, neyi yaptığına bakmamız lazım. Eğer maaşları ödemeyip, yeni kurulan hükümette yüksek maaşlı bürokratlar yaratılacaksa o zaman tepkimizi ortaya koyarız. Ancak devlet nezdinde ciddi bir tasarrufa gidilecekse, herkes elini taşın altına koyacaksa o zaman farklı bir yaklaşımda bulunabiliriz. Tabi ortak paydaşlarla görüşülüp, değerlendirmemiz lazım. 
Normal şartlarda 13. maaşlar bütçede düzenlenir. 13. maaşlardan bir vazgeçiş yoktur. Daha doğrusu bu hakkın ortadan kaldırılmasına yönelik bir karar verilmedi. Bunu ödemek hükümetin görevleri arasındadır. Ödeyecek durumu yoksa ileri bir tarihe öteleyebilir ancak ortak bir karara varılması gerekiyor. Pandemi nedeniyle zor zamanlardan geçiyoruz. Esas tasarrufu devlet nezdinde yapmalıyız. Makamlarla ilgili harcamalar, izaz-ikramlar, gezilerden kısıtlamaya gidilip, eğitim, sağlık ve kapanan sektörlere yardım olarak aktarılabilir.
Öte yandan birçok memur ve kamu emeklisi 13. maaşlarını bankalardan çekmiştir. 13. maaşların geç ödenmesi veya hiç verilmemesi birçok kişinin mağdur olmasına neden olacaktır.”

Şener Elcil (KTÖS Başkanı)
“Yalnızca 13. maaşlar değil aylık maaşlar da tehlikede. Hükümet tedbir almadı ve ekonomik olarak zora düştü. Pandemi döneminde 56 gün süren bir kapalılık dönemi yaşandı. Daha sonra geçtiğimiz Temmuz ayında açılım oldu. Ancak tedbirsiz açılım nedeniyle yeniden kısıtlamalara gidildi. Günün sonunda tüm sektörler daha da zora girdi. Bir planlama yapılmadığı için öğrenciler gelemedi ve ülke ekonomisine katkı koyan bir sektör olan eğitim çöktü. Hükümet 3 günlük tatilcileri öğrencilere tercih etti. Tüm bunlar ekonominin bozulmasına neden oldu.
Konu 13. maaşlar değil, kötü yönetilen ekonomidir. Sorulacaksa bunun hesabı sorulmalıdır.
Ayrıca 13. maaş bir ayrıcalık değil, bir haktır. Eğer çalışanlar haftalık ödenseydi bu yılda 52 hafta ederdi. Aylık olarak ödendiği için bu, yılda 48 hafta eder.  13. maaş konusu 52. haftayı tamamlamak için zamanında alınan bir karardır. Çalışanın hakkı olan bir şeydir. 
Öte yandan alınan maaşlar her geçen gün eriyor. Güney Kıbrıs ile kıyasladığımızda alınan maaşlar çok geride kalıyor. 
13. maaş çalışanın hakkıdır. Anayasal bir haktır ve yasalara göre ödenmesi gerekmektedir. Ödenmemesi veya ileri bir tarihe ötelenmesi de kabul edilemez. Ama eğer bir fedakârlık yapılacaksa her kesim elini taşın altına koymalı. 
Ayrıca UBP’nin başını çektiği yeni hükümet sorunları çözeceğini söyleyerek, iktidara geldi. UBP, Türkiye’den en fazla kaynak alabilecek partinin kendileri olduğunu söyledi. Şimdi ne oldu. Çalışanın ve emeklinin hakkını vermek onların görevidir. Gereğini yapsınlar. Haklar verilmezse eğer o zaman düşünüp, tavrımızı ortaya koyarız. 
İnsanlar anayasal hakları olan 13. maaşlarını alacak diye bankalardan kredi olarak aldı. Kimisi yatırım yaptı kimisi borçlarını ödedi. Eğer 13. maaşlar ödenmezse o zaman bu insanlar da mağdur olur.”

Güven Bengihan (KTAMS Başkanı)     
“13. maaşların ödenmemesini kabul etmiyoruz. KKTC hukuk devleti ise ve bu ülke yasalara göre yöneltiliyorsa gereğini yapmalıdır. 13. maaşların Aralık ayında ödenmesi yasada düzenlenmiştir. Bu yasal bir zorunluluktur, lütuf değildir. 13. maaşların ödenmesi bir başarı hikâyesine dönüştürülmeye çalışılıyor.  Kaynak olmadığını iddia edip, sonradan da ödeyerek kahraman olma niyetleri var. Yeni kabine açıklanmadan önce Maliye Bakanı olan Olgun Amcaoğlu, kaynak sıkıntısı olmadığını söylemişti.  Amcaoğlu yalan mı söyledi? Yoksa paralar seçim harcamalarına mı gitti? 
13. maaşların ileri bir tarihte ödenmesini ya da bu haktan feragat edilmesini kabul etmiyorum. Çünkü bir uzun yıllar önce tanınan bir haktır. Eğer fedakârlık yapılacaksa tüm ülke ve her kesimi kaplayacak bir çözüm üretilebilir. Ancak bu haklardan feragat edilmesiyle değil, daha farklı yöntemlerle çözüm aranmasıyla olur.
Öte yandan insanlar Aralık ayında 13. maaşlarını alacaklarını var sayıp önceden bankalardan çektiler. Peki bu insanların durumu ne olacak. İnsanlar faiz ödeyecek, zor duruma düşecek. Ama dediğim gibi bunlar hep taktik. Önce ‘ödeyemiyoruz’ deyip sonra ödeyip bir iş yapıyorlarmış gibi göstermeye çalışacaklar.”

Metin Atan (Kamu-Sen Başkanı)                      
“13. maaş anayasal bir haktır. ‘Biz ödemeyeceğiz’ diye bir şey olamaz. Ekonomi kötü ama hükümete talip olanlar sorumluluklarını biliyorlardı. Bir önceki Maliye Bakanı Olgun Amcaoğlu, yeni kabine atanmadan önce 17 ya da 22 Aralık’ta ödeyeceğini söylemişti. Dursun Oğuz gelir gelmez 400 milyon açık olduğunu söylüyor. Bu nasıl bir çelişki? 
Ancak ben maaşların ödeneceğine inanıyorum, hatta hesaplar bankalara aktarıldı ve sadece ödeme talimatı bekliyorlar. Salı veya çarşamba günü ödeneceğini düşünüyorum. ‘Kaynak yok’ söylemlerinin de taktik olduğu kanısındayım. 
Ayrıca 13. maaşın verilmesi piyasaya da yansıyacak. Daha önce sınır kapıları açıktı, insanlar güneye gidiyordu şimdi para devletin içerisinde dönecek, esnafa yansıyacaktır. 
Pandemi sürecinde 3 ay maaşlardan kesinti yapıldı o zaman kabul etmiştik. Ancak şimdi ekonomik şartlar herkes gibi kamu çalışanları için de zorlaştı. Bu nedenle anayasal hakkımızı istiyoruz, gerekirse mahkemeye gideriz.
Öte yandan kesinti olacaksa siyasilere verilen katkı kesilsin. Bunlar yapılsın, adam gibi vergi toplasınlar. Bizlerden 3 ay kesinti yapıldı ama bankalar ‘faizleri almayacağız’ dedi mi? Genel bir sıkıntı ise herkes elini taşın altına koyacak. 
Ayrıca 13. maaşını bankalardan avans olarak çekenler oldu. Banka borcu taksiti kesilenler oldu. Bu doğru bir yaklaşım değil. İnsanlar zaten mağdur daha da zor duruma düşecek.”

Akın Manga (Memur-Sen Başkanı)  
“Aldığım duyumlara göre 13. maaşlar ödenecek. Zaten aksi anayasaya aykırıdır. Ödenmezse tepkimizi ortaya koyarız. Esnaf, işçi, memur, emekli herkes bu parayı bekliyor… Piyasada nakit para dönmesi için ödeme yapmaları şart. Ödenmezse bunu değerlendiririz.
Coronavirüs tüm dünyayı ve bizi etkiledi. Tüm kesimler de dahil olacaksa; siyasiler de katkı koyacaksa bir defalığına 13. maaşlardan fedakârlık yapılır. Ancak önce konuya muhatap paydaşlarla değerlendirme yapılır. Ona göre adım atılır. Ancak 13. maaş anayasal bir haktır. Sadece memur değil, esnaf da bu paranın ödenmesini beklemektedir. Çarşının birazcık canlanması için 13. maaşların ödenmesi lazımdır. 
Ayrıca birçok kişi 13. maaşını bankalardan kredi olarak çekti. Aralık ayında geri ödemek şartı ile çekilen krediler ödenmezse birçok kişi mağdur olur.”