Doğuş Özokutan ÇİFTÇİOĞLU (TAK)

 Üretim maliyetlerindeki pahalılık yanında ambargolardan kaynaklanan pazarlama sorunlarını yıllardır yaşayan KKTC ekonomisi, geride bırakmaya hazırlandığımız 2014 yılını da sıkıntılı geçirdi. Kıbrıs sorunundan kaynaklanan siyasi çözümsüzlük, siyasi tanınmamışlık gibi ülkeye özgü sorunlar yanında birikmiş yapısal sorunlar, kamu maliyesinin sürdürülebilir yapısını zorlamayı sürdürdü. Maliye Bakanlığı ve hükümet, “cari açıkları mümkün olduğu kadar düşürmek, cari açıklar için Türkiye’den borçlanmaları en az seviyelere çekebilmek ve borç stokunu özellikle iç borç stokunu çevrilebilir hale getirmek” temel yaklaşımını benimsediğini açıklarken, 2014, kamuda alınan tasarruf önlemleriyle hatırlanacak bir yıl oldu.

Maliye Bakanlığı’nın 2014 Mali Yılı Bütçesi’nin yıl sonu gerçekleşme tahminlerine göre, bütçe gelirleri 3 milyar 531.5 milyon, bütçe açığı ise 62 milyon TL olacak. Bütçe giderlerinin Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’ya oranının yüzde 43.94, bütçe gelirlerinin yüzde 43.18, bütçe açığının ise yüzde 0.76 düzeyinde seyretmesi bekleniyor.

Makro ekonomik tahmin çalışmalarına göre yüzde 2.9 büyüme öngörülen 2014 yılında, enflasyon da ilk 11 ayda yüzde 8.8 oranında seyretti.

2014 Haziran sonu itibarıyla devletin borç stoku 11 milyar TL olurken, 2014’te Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’nın 8 milyar 178 milyon 600 bin TL olacağı tahmin ediliyor. Devlet Planlama Örgütü (DPÖ) verilerine göre, 2013’te 1 milyar 699 milyon 400 bin dolar olan ithalatın, bu yıl 1 milyon 758 bin 100 dolara yükselmesi; İhracatın ise 2013’te 120 milyon 700 bin dolarken bu yıl 140 milyon 200 bin dolara ulaşması bekleniyor.

2013’te yüzde 9.7 olan işsizlik 2014’te yüzde 9.6’da seyretti. İstihdam ise geçen yılki yüzde 45.3 oranından küçük bir artışla bu yıl 45.8’e yükseldi.

Yine DPÖ verilerine göre, 2013’te yüzde 2.6 büyüyen Gayri Safi Yurt İçi Hasıla, 2014'te, yüzde 0.3 artışla yüzde 2.9 büyüdü.

Milli gelir 14 bin 132 dolara geriledi

KKTC’de kişi başına düşen milli gelirin 2014’te 14 bin 132 dolar olacağı tahmin ediliyor. Bu rakam geçen yıl 14 bin 797 dolardı. Ülke ekonomisinin lokomotifi olarak nitelenen turizmde, 20 bin civarında yatak kapasitesi bulunan turistik konaklama tesislerinde 2014 yılının ilk on bir ayındaki doluluk oranı yüzde 49,2 oldu.

2013’te 674 bin 46 olan 11 aydaki toplam konaklayan turist sayısı bu yılın aynı döneminde yüzde 9,5 artarak, 738 bin 90’a yükseldi. KKTC’ye Ocak-Kasım 2014 döneminde hava ve deniz yoluyla KKTC ve TC uyruklular hariç 325 bin 327 yolcu giriş yaptı. Turizmden sonra ekonominin itici gücü kabul edilen üniversiteler de bu yıl yüzleri güldürdü. Türkiye’den Kuzey Kıbrıs’taki üniversitelere yerleşen öğrenci sayısı son 4 yılın en yüksek seviyesine ulaştı. 

2010’da 3 bin 940 olan öğrenci sayısı bu yıl 7 bin 925’e yükseldi. DAÜ, en fazla tercih edilen üniversite oldu. Tarımda geçmiş yıllarda olduğu gibi kurak bir yıl yaşanırken, üreticilerin üretim ve pazarlama sorunları bu yıl da devam etti.

Merkez Bankası’nın 2014’ün ilk 9 ayını kapsayan verilerine göre, 22 banka, 2 bin 833 personelle hizmet veren bankacılık sektörünün bilanço büyüklüğü 14 milyar 404 milyon TL’ye; mevduat toplamı da 11 milyar 511 milyon TL’ye ulaştı. Çalışma Dairesi verilerine göre, ekim ayı itibarıyla kayıtlı işsiz sayısı 390’ı erkek, 523’ü kadın olmak üzere toplam 913 oldu.

Mali düzenleme ve kamu alacaklarının tahsili

“Bütçe disiplini, cari harcamalarda bütçe tasarrufu, kayıt dışı ekonominin kayıt altına alınması” ilkeleriyle hazırlanan 3 milyar 776 milyon 224 bin TL'lik bütçenin uygulandığı 2014 yılında, dikkat çekici gelişmelerden biri “Mali Düzenleme ve Kamu Alacaklarının Tahsiline İlişkin Yasa Gücünde Kararname” çıkarılması oldu. Yılın son günlerinde ise hükümetin yasa gücünde kararnameyle yaptığı hayat pahalılığı ödeneği konusundaki düzenleme çok tartışıldı. Hükümet yetkilileri, kamudan maaş alanlara 2015’te hayat pahalılığı dağıtımının eşit miktarlarda yapılacağını, bu sayede ülkedeki alt grupların alacakları ek gelirin etkisinin artacağını söylerken, bazı sendikalar uygulamaya tepki gösterdi.

2014 böyle geçti

İşte 2014 yılındaki bu gelişmelerden bazılarının detayları şöyle:

“Mali Destek Kısmi Hibe Programları” kapsamında, "tarım ve kırsal kalkınma", "turizm potansiyelinin geliştirilmesi" ve "rekabet gücünün artırılması" alanlarında toplam 11 milyon TL hibe için başvuru alındı.

“Türkiye Cumhuriyeti Tarafından Sağlanan Kaynak ile KKTC’de Kısmı Hibe Destek Yardım Projelerinin Desteklenmesine İlişkin İşbirliği Protokolü” kapsamında 2011 yılından bu yana her yıl açıklanan Mali Destek Kısmi Hibe Programıyla ilgili düzenlenen basın toplantısında konuşan Başbakan Özkan Yorgancıoğlu toplantıda yaptığı konuşmada önceki yıl 143 projeye 21 milyon TL hibe sağlandığını belirtirken, TC Lefkoşa Büyükelçisi Halil İbrahim Akça proje kapsamında Çukurova Kalkınma Ajansı’ndan seçme ve uygulama aşamalarında ücretsiz profesyonel danışmanlık hizmeti alınacağını söyledi.

Başbakan Yardımcısı Ekonomi Turizm Kültür ve Spor Bakanı Denktaş, program kapsamında kâr amacı güden kuruluşlara asgari 25 bin TL, azami 250 bin TL hibe verileceğini ve hibe destek oranının yüzde 50 olacağını; kâr amacı gütmeyen kuruluşlara ise asgari 25 bin TL, azami 200 bin TL hibe verileceğini ve destek oranının yüzde 75 olacağını açıkladı.

2011 yılından bu yana Tarım ve Kırsal Kalkınma Mali Destek Programı kapsamında toplam 35 projeye 5,5 milyon TL tahsis edildiğini belirten Gıda, Tarım ve Enerji Bakanı Sennaroğlu, 2014 programında ise 4 milyon TL kaynak tahsis edileceğini ifade etti.

Asgari ücret 1675 TL oldu

Asgari Ücret Saptama Komisyonu 12 Kasım’da yaptığı toplantıda, asgari ücreti, bin 560 TL’den, bin 675 TL’ye yükseltti.

Kıbrıslı Rumların hellimin coğrafi tescilini almak için Avrupa Birliği’nin yetkili organlarına başvurmasıyla başlayan süreç henüz sonuçlanmasa da, yıl içinde gündemi çok meşgul eden konulardan oldu.

Konuyla ilgili Kıbrıslı Türk merciler çok sayıda karşı çalışma yürüttü.

Merkez bankası senedi” ihracı gerçekleştirdi

KKTC Merkez Bankası, bankacılık sektörünün likiditesinin etkin bir şekilde düzenlenmesi ve finansal piyasaların derinliğinin artırılması yönündeki çalışmaları kapsamında Ekim ayında KKTC tarihinde ilk kez “Merkez Bankası Senedi” ihracı gerçekleştirildi.

Başbakan: Tasarrufa kendimizden başladığımızın göstergesi”

Başbakan Özkan Yorgancıoğlu, Başbakan Yardımcısı, Ekonomi, Turizm, Kültür ve Spor Bakanı Serdar Denktaş ile birlikte Ekim ayında düzenlediği basın toplantısında hükümetin 1 yıllık icraatlarını açıklarken ekonomik konulara da değindi. Yorgancıoğlu, devletin günlük harcamalarında israfın önlendiğini ve harcamaların çok düşürüldüğünü kaydetti. Bütün bakanlıkların cari harcamalarının yüzde 50 oranında azaltıldığını belirten Yorgancıoğlu, “Bu nokta tasarrufa kendimizden başladığımızın göstergesidir” dedi.

Tüketicinin korunması

Tüketicilerin Korunması ve Avrupa Birliği Mevzuatına Uygunluk Eylem Planı’nın da takvime bağlandığını kaydeden Yorgancıoğlu, Avrupa Birliği destek ofisindeki toplantılarda Malların Serbest Dolaşımı’nın görüşüldüğünü ve Bakanlık, Ticaret Dairesi ve AB uzmanlarından oluşan bir çalışma gurubu oluşturulduğunu kaydetti.

Maliye’de şeffaflık

Maliye Bakanlığı’nın web sitesinde uygulamaya konan Maliyenin Seyir Defteri’nde banka ve veznelerdeki hesaplar, bozulmayan veya Hazine ve Muhasebe Dairesi’nde bekletilen çekler gibi ayrıntılı bilgiler yer aldığını ifade eden Yorgancıoğlu, bunların şeffaflık ve hesap verebilirlik ilkesi gözetilerek halkın bilgisine sunulduğunu vurguladı.

İsraf önlendi

Devletin günlük harcamalarında israfın önlendiğini ve çok düşürüldüğünü kaydeden Yorgancıoğlu, bütün Bakanlıklarda cari harcamaların yüzde 50 azaltıldığını ifade etti. Yorgancıoğlu, “Devlet harcamaları 100 birimden 50 birime düşürüldü” dedi.

Vergilerde düzenleme

Mali Düzenleme ve Kamu Alacaklarının Tahsiline İlişkin Yasa Gücünde Kararname ile ilgili olarak ise Özkan Yorgancıoğlu, vergi borcu olanlara ceza ve gecikme zammında indirim, itirazlı ve dairenin tek taraflı olarak kesinleştirdiği vergilerde uzlaşma, kayıttan düşen motorlu araçlarda kayıt yenilemede kolaylık getirildiğini anlattı. Bilançolarda eksik beyan edilmiş veya edilmemiş stok ve diğer ekonomik kıymetlere ilişkin düzeltmeye de atıfta bulunan Yorgancıoğlu, 2007-2013 arasındaki vergilendirme dönemlerine ilişkin beyan edilmemiş vergilerde beyan etme suretiyle uzlaşma ve vergi barışını sağlama yönüne gidildiğini kaydetti.

Faiz iadeli kredi

Küçük esnaf ile zanaatkârlara, küçük ölçekli işletmelere, yeni işyeri kuracak üniversite mezunlarına ve Kar-İş üyelerine, Faiz Farkı Fonu’ndan Vakıflar Bankası, Asbank, Creditwest Bank ve Limasol Türk Kooperatif Bankası aracılığıyla faiz iadeli kredi kullandırıldığını kaydeden Yorgancıoğlu, “Böylece, ilgili alanlarda faaliyet gösteren iş insanlarının iş yapma kapasitesi artırıldı” dedi.

Bankacılık sektörü

2010 yılında 8.4 milyon olan sektörün bilanço büyüklüğünün Haziran 2014 sonunda 13.8 milyon TL seviyesine çıktığını kaydeden Yorgancıoğlu, 2010 yılında yüzde 9.3 olan tahsili gecikmiş alacakların 2014 Haziran ayı sonunda yüzde 6.53’e gerilediğini, 2010’da yüzde 63.53 olan mevduatın krediye dönüştürülme oranının 2014 Haziran’da yüzde 79.53’e çıktığını ifade etti.

Satın alınan taşınmaz mallar için tapu kayıtlarında ödenmesi gereken harç miktarlarında da düzenlemeler yapıldığını anımsatan Yorgancıoğlu, yürürlüğe giren Tapu ve Kadastro Yasası uyarınca, ilk defa konut veya işyeri alacak olanların devir harcı yüzde 3’den yüzde 1’e, ikinci defa alacak olanların devir harcı yüzde 6’dan yüzde 3’e düşürüldüğünü; 31 Ağustos 2014’e kadar projesini hazırlayıp inşaat izni alanların, 31 Ağustos 2016’ya kadar inşaatlarını tamamlamaları halinde, konut veya işyeri devralacak kişiler için söz konusu muafiyetlerin uygulanmasına karar verildiğini ifade etti.

Yorgancıoğlu: ”Bu tapu devirlerindeki işlemi yüzde 74 artırdı” dedi.

Başbakan Özkan Yorgancıoğlu, yerel işgücünün istihdamının teşvik edilmesi, istihdama katılımın artırılması, kadınlar ve gençler gibi dezavantajlı grupların işgücüne katılımının kolaylaştırılması, meslek sertifikası sahibi olmanın, genç ve kadın girişimciliğinin desteklenmesi amacıyla Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından ‘Yerel İşgücü İstihdamının Desteklenmesi Projesi’nin hayata geçirildiğini belirtti. Turizm alanında nitelikli eleman yetiştirmek, niteliksiz işsizlere nitelik kazandırmak, turizm sektörü işyerlerinin eleman ihtiyacının yerli işgücünden karşılanmasını sağlamak ve işsizlerin iş başında meslek eğitimi yöntemi ile istihdamını sağlamak amacıyla, ‘Turizm Sektöründe Mesleki Eğitim ve İstihdam Projesi’ hazırlandığını da anlatan Yorgancıoğlu, Projenin birinci etabının Karpaz bölgesinde hayata geçirildiğini, bölgedeki otellerde 76 kişi istihdam edildiğini ve çalışırken mesleki eğitim almakta olduklarını belirtti. Engellilerin istihdamının kolaylaştırılması ve desteklenmesi amacıyla Özürlüleri Koruma, Rehabilite ve İstihdam Yasası’nda yapılan değişiklikle engelli istihdam eden işyerlerine sosyal güvenlik desteği verilmesi yanında, engellinin istihdamı süresince kendisine devlet tarafından katkı yapılması yönündeki bir çalışmanın uygulamada olduğunu kaydeden Yorgancıoğlu, engellilerin güvenli biçimde yatılı olarak kalabileceği Engelsiz Yaşam Evi Projesi’nin hayata geçirildiğini, 18 dönümlük bir arazi tahsisi yapılarak finansman sorununun çözümlendiğini anlattı.

Yasa gücünde kararname

2014 yılında “Mali Düzenleme ve Kamu Alacaklarının Tahsiline İlişkin Yasa Gücünde Kararname” çıkarıldı. Kararnamenin yürürlükte kaldığı üç aylık sürede 17 bin 400 yükümlü ile kararname kuralları çerçevesinde mutabakat sağlandığı; kararname çerçevesinde belediyelerde ise 15 bin kişinin müracaatta bulunduğu ve 182,5 milyon Türk Lirası civarında tahsilat beklendiği açıklandı.

Akaryakıt ucuzladı

2014 yılında akaryakıt fiyatlarında sadece zamlar değil, indirimler de oldu. Gıda, Tarım ve Enerji Bakanlığı’nın 18 Aralık’taki açıklamasıyla, akaryakıtta indirime gidildi.