Çiğdem AYDIN - Haftanın Sohbeti
Kıbrıs Türk Otelciler Birliği (KITOB) Yönetim Kurulu üyesi Ercan Turhan ve Casino İşletmecileri Birliği Koordinatörü Ayhan Sarıçiçek bu hafta Diyalog’a konuk oldu.
Ercan Turan, KKTC’deki otellerin her yönüyle güneydeki otellerle rekabet edebileceğini belirtirken, Ayhan sarıçiçek güneyde şubeleriyle birlikte 5 Casino’nun yakında işletmeye açılacağını anımsatarak “bizden öğrenecekleri çok şey var”dedi.
Casino sektörünün KKTC’ye yıllık katkısının 600 milyon dolar olduğunu belirten Sarıçiçek, yılda 550 bin uçak bileti kesildiğini, devlete ödenen vergiler, personel giderleri, ülke içinden gerçekleşen alımlarla ülke ekonomisine çok büyük katkılarının olsuğunu söyledi.
İşte sorular ve yanıtları:
Ercan Turhan:
Soru: Ercan Bey genel olarak KKTC turizmi nasıl gidiyor?.. Bugünkü durumdan memnun musunuz?
Yanıt:Bu yıl Kuzey Kıbrıs Turizmini değerlendirirken mutlaka Türkiye turizmine de bakarak bir değerlendirme yapmak lazım. Bu yıl Türkiye turizmi felaket bir sezon yaşıyor, ben yaklaşık 30 yıldır Türk turizmi ile iç içe çalışıyorum ve maalesef Türkiye bu açıdan bu yıl berbat bir durumda. Bunun nedenlerini de biliyoruz, Rusya ile yaşanan siyasi kriz çok önemli yaklaşık 4.5- 5 milyon civarı Rus Türkiye’ye geliyorken maalesef bu sayı 1 milyonların altına düşecek gibi gözüküyor. Avrupa’dan gelen Almanya ana Pazar ve İtalya veya İspanya, Belçika gibi diğer yan pazarlar da Hollanda gibi pazarlarda da Türkiye’de çok ciddi düşüşler var. Türkiye’de yaşanan terör olayları, ülke sınırında Suriye’de yaşanan iç savaş tüm bunlar çok ciddi etkenler hal böyle olunca Türk turizmi son 30 yılda en büyük krizini yaşıyor. Kuzey Kıbrıs’ta ise geçen yıl çok başarılı bir sezon geçirdik. Bu yılda işin açıkçası çok ciddi endişelerimiz vardı ama benim şu anda aldığım rakamlar hiç de durumun böyle olmadığını gösteriyor.Kıbrıs’a ayrı özel bir ilgi var. Ülke güvenliğinin çok büyük etkisi var. Tabi hizmet kalitesinin, turizmin bir yan dalı olan Casino’ların yaptıkları eğlenceler ile tanıtıma yaptıkları katkılarla biz 2016 sezonunun da başarılı geçeceğini öngörüyoruz. Bazı tesislerde problemler var özellikle Charter operasyonlarına dayalı sıkıntılar var istenilen gidişat şu anda yok ama genele baktığınızda 2016 senesi Kuzey Kıbrıs Türk turizmi açısından başarılı bir şekilde devam ediyor diyebiliriz.”
Ayhan Sarıçiçek
Soru: Ayhan bey, zaman zaman Casino sektörüne yönelik eleştiriler geliyor ve bu sektörün ülkeye hiçbir katkısının olmadığı iddia ediliyor. Size göre gerçek durum nedir?
Yanıt: Aslında toplum üzerinde Casino sektörünün üzerinde halkın olumsuz bir algısı yok. Ancak bazı köşe yazarları veya aydın kesim ki bu da bir elin parmaklarını geçmeyecek kadar azdır, bizim sektör üzerindeki önyargılı düşüncelerinden kaynaklı algı eksikliği olduğunu sanıyorum. Ama toplum genelinde Casino sektörü ile ilgili algı açısından bir olumsuzluk olduğuna inanmıyorum. Bundan 6-7 yıl önce 2008 2009 yıllarında yapılan bir araştırmada toplumun yüzde 65’e yakını Casino’lara karşı olmadığını, var olması gerektiğini, geçtiğimiz yıl içerisinde de yapılan bir araştırmada bu arakam neredeyse yüzde 70’lere çıktı. Bu da toplumun daha fazla benimsediği ve algıladığını gösterir. Toplum sektörün ekonomi içerisindeki yerini daha iyi kavradı bu anlamda algı toplum üzerinde çok olumlu. Diğer bir husus da Casino’ların ülke ekonomisine katkısı olmadığı yönünde eleştiriler, toplum bunu çok iyi biliyor katkısının ne olduğunu, bu durumu en iyi bilen devleti yönetenlerin kendileridir. Sektörün ekonomiye turizme ne derece katkısı olduğunu birinci derecede bilen ülkeyi yönetenlerdir. Ama ben yine de bilgilendirmek istiyorum.
Yıllık toplamda ülke ekonomisinde doğrudan ve dolaylı olarak 600 milyon dolarlık bir döngüye sahiptir bu sektör. Bunun altını 15-20 kalemle doldurabilirim. Devlete olan katkı, personele verilen maaşlarla beraber piyasada harcanması, otellere verilen katkı, havayollarına ödenen katkı, yeni yatırımlar derken bunları toparladığınızda 600 milyon dolara sahip bir döngü ortaya çıkıyor. Bugün bu kriz döneminde bile yıllık sadece Casino sektörünün 550 bin adete yakın kestiği uçak bileti vardır. Bunların içerisinde münferit gelenler yoktur, sadece sektörün kendi kasasından ödeyerek kestiği biletlerin sayısından bahsediyorum. Bugün ülkeye 5 tane uçak şirketi tarifeli sefer düzenliyorsa burada mütevazi davranmanın hiçbir gereği yoktur casino sektörü sayesindedir.”
Onlar gurur duyuyor
Soru: Ercan bey Casino sektörü hakkında siz ne söylemek istersinizz?
Yanıt: Siz bir Amerikalının Las Vegas’tan utandığını duydunuz mu? Siz hiçbir Monaco’lunun Monte Carlo’dan utandığını duydunuz mu? Bunlardan gurur duyuyorlar, bunu ön plana çıkarıyorlar çok iddialı bir şekilde söylüyorum dünyada gitmediğim ülke yok benim ve inanın Kuzey Kıbrıs’taki casino işletmeciliğinin başarısı bugün Las Vegasın önünde hal böyleyken gurur duymamız lazım. Bu sektörün yarattığı katma değerler var sadece benim çalıştığım grubun direkt olarak verdiği 25 milyon dolar bizim ekonomiye bıraktığımız para 200 milyon dolar. Tanıtım para ile olur geçmiş 2 yıl boyunca sadece benim çalıştığım kurumun tanıtıma harcadığı para 5 milyon dolar yılda. Bugün Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti hükümetinin tanıtıma harcadığı para 500 bin doların üzerinde değil. Yani siz bu ülkenin tanıtımına bu kadar katkıyı şu anki konektördeki karlılıklara baktığınızda bir otelin yapmasının mümkün olduğunu mu düşünüyorsunuz? Bugün otelcilerin çok ciddi sorunları vardır. İş gücü çok pahalı, su pahalı, elektrik çok pahalı en yakın Türkiye ile kıyasladığınızda mamul maddeler çok pahalı , bugün burada üretilmeyen malı Türkiye’den getirdiğiniz zaman Türkiye’deki bir otelin 1.40 daha fazla üzerine ödediğiniz vergilerle getirebildiğinizi düşünürseniz üretim maliyetimiz çok yüksek. Tanıtımla ilgili sıkıntılarınız var, pazarlama ile ilgili sıkıntılarınız var, ulaşımla ilgili sıkıntılarınız var tüm bunları üst üste koyunca otel işletmeleri zor durumda, bu zorluğu ancak Casino’ların verdiği desteklerle ancak aşabiliyorsunuz. Bugün Elexus diye bir otel açıldı, bunun Kuzey Kıbrıs’a yaratacağı katma değeri düşünebiliyor musunuz? Onun kendini pazarlayabilmek için tanıtıma yapacağı harcamaları?
Soru: Sayın Sarıçiçek sizler sektörün ülke ekonomisi açısından önemini yeterince anlatamıyor musunuz?
Yanıt:Ben buna çok katılmıyorum belki anlatılma noktasında eksikliğimiz olabilir sektör temsilcileri olarak. Yerli halk bu tesislerden yararlanıyor. Eksikliğimiz olabilir fakat tekrar etmek istiyorum. Toplum genelinde olumsu bir önyargı yoktur. Ercan beyin de dediği gibi Vegas örneğin mukayese edildiğinden Kuzey Kıbrıs’taki uygulamalar hizmet, kalite ve oto kontrol açısından dünyanın kat be kat önündeyiz. Biz birlik olarak da yurt dışından gelen bazı kuruluşlarla temaslarda bulunuyoruz. Dünyadaki kara para seyrini kontrol eden kurumlardır ve bunlardan gelen komisyon üyeleri ile konuşuyoruz. Ve bu insanlar burada kontrol edilecek bir şey yoktur diyorlar, bu ne demektir biliyor musunuz? Şeffaflıktır.
Elexusus dev bir tesis ve pazarlama yaptığında sadece tesis için de Kuzey Kıbrıs’ın da tanıtımını yapıyor. Casino’yu içerisinden çekseniz bu kişiler bu yatırımı buraya neden yapsınlar ? Casino Turizmin başrol oyuncusudur. Veya başka tesisler Bafra’ya bakın oraya yapılan teisler yurt dışından gelecek Turist sadece sahil için mi gelecek Türkiye’de de var mükemmel sahiller ama Casino tamamlayıcıdır.. 2015 yılında Kuzeyde 28 Casino vardır ve bu 28 Casinodan aldığım bilgilere göre 2015 yılı içerisinde sadece taksicilik sektörüne ödenen para casino kasalarından 5 milyon dolara yakın. Ve bu taksiciler çıkıyor halen diyorlar ki bu sektör faydalı değil onların işini baltalıyormuşuz “bizim durak bu işten çok fazla faydalanamıyor” demek doğru değil.”
Herşey buradan satın alınıyor
Soru: Ercan bey ‘Herşey dahil’ sistemine yönelik bazı iç tepkiler var. Bunun ülkeye katkısı yok diyorlar.
Yanıt: Biz domatesi kendimiz mi yapıyoruz, etimizi kendimiz mi üretiyoruz dahası ekmeği de kendimiz yapıyoruz yani hiç satın alma yapmıyoruz algısı var. Herşey dahil dünya resort otelciliğinde kabul görmüş bir sistem, bu sistemde siz ciddi olarak dışarıdan satın alma yapıyorsunuz günün 24 saati bir üretim yapıyorsunuz ve bu üretim için domatesinden, etine, biberine ekmeğine kadar her türlü satın almayı bir kere bu piyasadan yapıyorsunuz. İkincisi herşey dahile gelen bir misafir dışarıda başka bir restorana gitmez diye bir şey yok .Bizim misafirlerimizin tamamı çarşıdan alış veriş yapıyorlar, biz çarşı için ücretsiz charter servis koyuyoruz misafirlerimiz için ve çarşıdan geldiklerinde ellerinde torbaları taşıyamıyorlar. Bu nedenle herşey dahil sistemi ülkeye katma değer katıyor.”
Soru: Sayın Ayhan Sarıçiçek Güney Kıbrıs'ta biri merkez 4 de şube olmak üzere 5 Casino yakında hizmete girecdek. Bunun mevcut turist sayısına en az 500 bin artı getireceği iddia ediliyor. Diğer AB üyesi ülkelerde casino var mıdır?
Yanıt: Avrupa Birliği ülkelerinin hepsinde Casino vardır. Hedeflerinin 500 bin kişi olduğunu söylüyorsunuz şu an biz bu rakamın üzerindeyiz. Resmi rakamlara göre sadece Casino sektörü için bu adaya gelen kişiler 600 bin civarındadır. 2008 yıllarında Güney Kıbrıs Rum Yönetiminin lideri Hristofyas o dönemde “Casino ahlaksızlıktır” demiştir. Bugünkü Rum Yönetimi Lideri Anastadiadis “Turizmi ve özellikle Casino turizmini teşvik edecek politikaları yürürlüğe koyacağız” diyor. 6 yıl içerisinde nereden nereye gelindiğinin somut bir kanıtıdır. Şu anda biz Rumların hedeflediğinin üzerindeyiz.”
Soru:Ercan bey ülke turizminin gelişebilmesi için neler yapılmalıdır? Önündeki engeller nelerdir?
Yanıt: Geçtiğimiz Turizm Bakanlığı bir çalışma yaptı Kıbrıs’ta mevcut yatak sayısı ve bu nerelere gelirse ne olur diye ve bu yaklaşık 21 bin civarı turist Kuzey Kıbrıs’ta nitelikle yatak var bu 50 bin civarına çıktığında Kuzey Kıbrıs hükümetleri hiçbir şekilde mali destek almadan kendi ayakları üzerinde durabileceği yönünde bir tespit yapıldı. Hal böyleyken yatırımcıların önündeki engelleri kaldırmamız lazım. Özellikle ulaşımla ilgili sorunları çözmemiz, tanıtıma ağırlık verilmesi lazım. Turizm konusunda kalıcı politikalar önemlidir eğer kalıcı politikalar olmazsa olumsuzluğa neden olur. Tanıtım stratejileri geliştirmek lazım. Ancak bu şekilde ülkede yatak sayısını artırabiliriz ve bu ülke kendi ekonomisi ile ayakta durur vaziyete gelebilir. Küçük tesislerimizle ilgili de iyileştirilmesi, fiziki koşullarının daha da iyileştirilmesi lazım desteklerle özel ilgili turizmine hizmet verecek şekilde şartlarını oluşturmalıyız. Bu anlamda da Turizm Bakanlığı ve Ekonomi Bakanlığına büyük görevler düşüyor”
Müzakereler ve sektörün hassasiyeti
Soru:Ayhan bey Olası bir çözüm durumunda Kuzeydeki Casinolar, Rumların ağırlıklı olacağı bir yönetim tarafından engellenirse, ne tür sorunlar yaşanacak?
Yanıt: Şu anda bizim birliğin en hassas olduğu ve üzerinde çok sıkı çalıştığı bir konu bu. Çünkü bu konu sadece bu sektörü değil ülkeyi direk ilgilendiriyor. Geçtiğimiz yıl Haziran ayında Rumlar meclislerinden yasalarını geçirdiler, biz hemen yasayı aldık ve Türkçeye çevirdik, Kuzeyde de tüm devletin kurumlarına ve ilgili kişilere birlik olarak dağıttık. İncelemede çok önemli şeyler gözümüze ilişti. Tabi Avrupa Birliğinde uygulanan kuralların burada da uygulanması, Güneyde uygulanacak olan operasyonların Kuzeyin zararına olacak şekilleri de var.
Örneğin, burada Casino’ya vatandaşlar giremiyor vatandaşlara yasak, yarın açılacak ve orada girecek hem de giriş yaşı 21 öğrenci falan fark etmiyor hiçbir kriter yok. Yaşınız 21 girebiliyorsunuz başka bir kriter yok Avrupa Birliğinde kural bu. Burada yasak olsun olmasın o tartışmaya girmiyorum. Burada yasak Rum’da serbest o zaman Kıbrıs Türk vatandaşları karşı tarafa gidip orada kontrolsüz bir şekilde oynayacak. Burada yasağı koyduk “vatandaşımızı koruduk” ama kapı açık, al bu parayı burada oynama da git orada oyna dedik; Bunu yaparken nasıl bir kötülük yapıyoruz biliyor musunuz?
Burada vatandaşı koruma adına denetlenebilir ortamdan çıkartıyoruz, tamamıyla denetimsiz ve ulaşamayacağımız bir ortama resmen çöplüğe atar gibi vatandaşımızı atıyoruz. Cebinde kaç parası var, orada başına neler gelecek hiç birşey de bilmiyoruz. Burada Casinoların ve işletmelerin denetim altındadır ama orada denetleyemeyeceksin. Kara para denilen parayı denetleyemeyeceksiniz vatandaşın ne kadar kaybettiğini bilmeyeceksiniz ve kontrolü kaybedeceksiniz. Lisanslamaya gelince , en önemli konu bu Güney zaten bir tek şirkete veriyor ihaleyi çok kişi katılacak halen devam ediyor. Üç işletme kaldı bugün, yarın açıklanacak bir firmaya verilecek ve o firma devasa bir tesis kuracak ve 200 masa 2 bin makineye kadar yani, nerdeyse bizim sektörümüzün yüzde 60’ını oluşturan rakamdır ve buna bağlı 4 tane de şube açacak. Şubeler daha küçük ölçekli olacak ve muhtemelen şubelerinin birini de Ledra Palas’ın oraya açılacak ki yakın olsun ulaşımı.
Burada deniliyor ki 30 yıllık lisans verilecek ama ilk 12 yıldan sonra ek bir süre daha verebilirim diyor. Yani 30’un üzerine 15-20 yıl verse 50 yıllık bir lisans süresi olacak. Ama bizim yasamızda ruhsat süresi 3 yıldır. Tehlike de buradadır. Tehlike müzakere masasındadır. Eğer müzakere masasında lisanslama ile ilgili yetkiler Federal hükümete verilirse üç yıl sonra biz kapalıyız. Yenilemeyecek. Rum yönetimi bir tek firmaya ihaleyi verdi ve sınırlar kalkınca bu ada genelinde geçerli olacak. Kuzeyde 30 tane Casino var buradaki Casinoların lisans yenileme süresi bitinceye kadar göz yumacaktır. Ama lisans yenileme yetkileri Federal hükümette ise bizimkilerini yenilemeyecektir. Onunki zaten 30 yıl baştan vermiş. Bizim lisansımız bittiğinde yenilemek için Federal hükümete gideceğiz, o da diyecek ki hayır kardeşim benim elimde verdiğim lisans var ihale ile verdim 30 yıllığına verdim ben seninkini yenilemiyorum. Neden niçin diye soramazsınız zaten baştan koymuş kurallarını. O zaman Kuzeydeki genel ekonomik yapı Turizm açısından da çöker.”