Yan Koura isimli akademisyen “Bölünmüş Kıbrıs: Soğuk Savaş ve 1960-1974 Dönemi Kıbrıs Sorunu” isimli kitabında Çekoslovakya’nın 1960 itibarıyla Kıbrıs’ın içişlerine aktif karışması, Ada’ya gönderdiği silah ve istihbarat ajanları ile AKEL’in faaliyetleriyle ilgili bilinmeyenleri ortaya koydu.
Koura, kitabı hakkında Haftalık Kathimerini’ye verdiği özel röportajda, özetle şunları anlattı:
“Kıbrıs Cumhuriyeti’nin 1960’tan sonra Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri ile sıkı ilişkileri ve 1966 ve 1972’de Kıbrıs’a Çekoslovak silahları sevk edildiği geniş ölçekte biliniyor olmasına rağmen bu ilişkilerin ve silah ithallerinin detayları mevcut tarihçilikte yer almıyor. Çünkü Doğu ve Orta Avrupa devletlerinin arşivleri komünizm sonrası erişilebilir değildi. Çek Cumhuriyeti arşivlerinin açılmasından sonra ABD ve Birleşik Krallık kaynaklarından da yararlanılarak yapılan, Kıbrıs sorununun uluslararası boyutunun ilk revize çabası bu kitaptır. Kitapta özellikle Doğu Bloğu’nun 60-70’lerde Kıbrıs’taki, Doğu Akdeniz ve Orta Doğuya dair hedefleriyle ilgili yeni fikirler yer alıyor. Ada’ya Çekoslovak ve Sovyet silahlarının (bugüne kadar bilinmeyen teslimatlar da dahil) ithalinin detayları açıklanıyor, AKEL, o zamanki Kıbrıs Meclisi Başkanı Glafkos Klerides ve Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı Hristodulos Benjamin silahların alımındaki önemli arabulucuydu.
Kitapta ayrıca Çekoslovak İstihbarat Servisi mensuplarının Ada’da aktif oldukları, Kıbrıs hükümetinin üst düzey yetkilileriyle yakın temasta oldukları da yer alıyor ve Genel Sekreter Ezekia Papayoannu da dahil olmak üzere AKEL yetkililerinin düzenli aralıklarla Çekoslovakya’yı ziyaret ettiklerine işaret ediliyor. Yine onlarca Kıbrıslı Çekoslovakya okullarında eğitim gördü. Özetleyecek olursak Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Orta ve Doğu Avrupa Bloğu ülkeleriyle bağları zannedildiğinden daha sıkıydı ve 60-70’li yıllarda Kıbrıs sorununu özlü şekilde etkilediler.
Kitapta, Çekoslovak ve Sovyet silahlarının Ada’ya sevk edildiği birçok yer açıklanıyor. Silahların satın alımları, Ada’ya sevk edilme ve daha sonra kullanılma yöntemleri ile ilgili birçok detay yer alıyor. 1966’da gönderilen Çekoslovak silahları (ZB-53, Vz-58, Vz-61 Skoripon ve CZ-75) BM (Barış Gücü) güçlerinin eline geçmiş olsa da bunlardan bir kısmı Makarios destekçilerine dağıtıldı. Birkaç yıl sonra Çekoslovak teknisyenler de Ada’ya gelerek bazı silahları tamir etti. Çekoslovak kaynaklarına göre 1972’de Çek silahlarının Ada’ya getirilmesi ve süratle Makarios destekçilerine ve bazı AKEL’lilere dağıtılması cumhurbaşkanının devrilmesi planını engelledi. Bu da Çekoslovak-Kıbrıs ilişkilerini daha da geliştirdi.
Yolcu bagajlarında taşındı
1974 baharı ve yazında Çekoslovakya’nın Ada’ya ilave silahlar getirdiği bilgisine de ulaşmayı başardım. Bu silahlardan bazıları rutin Prag-Lefkoşa uçuşlarında yolcu bagajlarında taşındı. Bunlar özellikle ‘Skorpion’ tipi silahlardı. Çekoslovakya’nın silah sevki yalnızca siyasi değil Çekoslovakya açısından ekonomik anlam da taşıyordu. Kıbrıs hükümeti Doğu Bloğu ülkelerinde büyük talep gören döviz ile ödeme yapıyordu. 1974’teki bazı teslimatlar, teslimatın tamamlanmasından sonra Lefkoşa Havaalanı’nda direkt ABD doları olarak nakit ödeniyordu.
Çekoslovakya kaynaklarına göre bin (1000) dolayında ateşli silah Başpiskoposluk’ta saklı kaldı ve Makarios destekçilerine zamanında dağıtılamadı.
Çekoslovak istihbaratı 1960 başlarından beri Ada’da faaliyet gösteriyordu. Kıbrıs konumu nedeniyle istihbarat faaliyetlerinin önemli bir bölgesiydi. 1950’ler itibarıyla Çekoslovakya Komünist Partisi ile ilişkiler geliştiren AKEL Çekoslovak istihbarat birimlerine temasları ve Ada’daki durumla ilgili bazı bilgiler vererek yardımcı oldu. 1970’te Josef Gregr Kıbrıs konsolosluğuna atandı ve 1973’te büyükelçi oldu. Diplomat sıfatı dışında deneyimli bir istihbaratçıydı. Kıbrıslı üst düzey siyasilerle çok sıkı ilişkiler kurmayı başardı. Bunlardan biri Makarios’un sekreteri Haris Vovidis’ti ve ‘DOPAL’ kod isimli arşive göre Vovidis Çekoslovak istihbarat servisinin işbirlikçisi oldu. Çekoslovak istihbaratı Kıbrıs, Doğu Akdeniz, NATO ülkeleri ve Orta Doğu’daki durum ve olaylarla ilgili çok değerli istihbarat edindi. Bu bilgilerden bazıları KGB’ye iletildi. Hatta Çekoslovakya Dış İstihbarat birimi başkanı Milos Hladik EOKA B’nin eline geçmiş görünen Çek yapımı silahların Ada’ya varıp varmadığını denetlemek için Ekim 1972’de Kıbrıs’a gelmişti. Neticede, silahların Lübnan’da kara borsadan alındığı saptandı.”
Turkish power 3 Yıl Önce
Yalama akel disi saksakcilarina ithaf olunur