Sonuç CEVİZCİ
Diyalog TV’de yayınlanan Halk Meclisi Programında bir araya gelen ekonomik örgüt temsilcileri hem ülke gündemini değerlendirdi hem de yeni kurulacak hükümetten beklentilerini seslendirdi. Ekonomik örgüt yöneticilerinin büyük çoğunluğu yeni hükümetin, yıllardır konuşulan reformları bir an önce gerçekleştirmesini istedi.
Turizm, eğitim, tarım, ticaret ve emlak sektörlerinde ciddi gerileme olduğuna dikkat çeken örgüt başkanları, ‘Gemi su alıyor’ mesajı verdi. Ekonomik örgütler KKTC’de Başkanlık sisteminin tartışılmasını da istedi.
Merit Lefkoşa Hotel’de gerçekleşen Halk Meclisi Programına katılan konuklardan; Kıbrıs Türk Ticaret Odası (KKTO) Başkanı Turgay Deniz, Kıbrıs Türk Sanayi Odası (KTSO) Başkanı Candan Avunduk, Kıbrıs Türk Otelciler Birliği Başkanı (KITOB) Başkanı Dimağ Çağıner, Kıbrıs Türk Müteahhitler Birliği Başkanı Başkanı Cafer Gürcafer, Kıbrıs Türk Esnaf ve Zanaatkârlar Odası (KTEZO) Başkanı Mahmut Kanber, Kıbrıs Türk Seyahat Acenteleri Birliği (KITSAB) Başkanı Erkan Kilim, İş İnsanları Derneği (İŞAD) Başkanı Enver Mamülcü, Genç İş Adamları Derneği (GİAD) Başkanı Uğur Ergün, Kıbrıs Türk Esnaf Sanatkârlar Merkez Birliği Başkanı Kemal ALtuncuoğlu, Emlakçılar Birliği Yönetim Kurulu Üyesi Hüseyin Sadeghi, Sanayi Odası Asbaşkanı Ali Kamacıoğlu ve Otelciler Birliği As Başkanı Ercan Turhan’ın görüşleri şu şekilde oldu:
Turgay Deniz (Ticaret Odası Başkanı):
Bir ada ekonomisi içerisinde arzu ettiğimiz refahı yakalamak için uğraşıyoruz. Hükümetler istifa etmek zorunda kalıyor. İstikrar istiyoruz, istikrarlı bir hükümet yapısı olmazsa olmaz. Fakat bugüne kadar kurulan hükümetler belli gruplara ve kişilere menfaat sağlamak için kurulmuş ve bozulmuş. Toplumu rahatlatacak, özel sektörü geliştirecek adım atılmadı. Yeni hükümet kurulacak bir ay sonra meclis tatil olacak ne bekleyeceğiz hükümetten. İcraat mı, yasa mı, yeni müsteşarlar mı? bekleyeceğiz. KKTC’nin refaha ulaşması için özel sektörün güçlendirilmesi ekonominin önünün açılması ve yatırımların teşvik edilmesi gerekiyor. Yatırım indirimi azaltılıyor. Yatırım yapmak için 42 güne ihtiyaç var ve bu sürenin kısa olması şarttır.
Gerekli izinlerin alınması en az 6 ay sürüyor. Bunlar yatırımı engelleyici faktörlerdir. Sendikalar eylem yaparak istediklerini elde ediyorlar. Doğru bulmuyoruz, hayatı felç etme noktasında can alıcı noktalarda acımasızca yapılan eylemler bunlar.
Candan Avunduk (Sanayi Odası Başkanı):
Ülkede 36 yılda 34 hükümet değişti. Bu ülkede ekonomik karar aldığınız zaman sonuçlarını 3 yılda alırsınız. Bu süre dolmadan yeni bir hükümetin gelmesi en büyük istikrarsızlık sorununu olarak ortaya çıkıyor. Siyasi istikrarsızlığın olduğu ortamda ekonomik büyüme olmaz. Ürettiklerimizi satmayı sağlamalıyız. Kaynak akışı sağlayarak cari açığın kapatılmasına destek olmaya çalışıyoruz. Turizm, eğitim, inşaat lokomotif sektörlerin yavaşlaması sanayiyi de etkiliyor. Reel sektörün rekabet gücünün düşürülmesi ile ihracat kapıları kapanıyor. Elektrik konusunda Türkiye ile enterkonnekte bağlantısı ve yenilenebilir enerjiden faydalanılması gerekiyor. Süt sektörü her yıl yüzde 7-8 oranında büyüyen bir sektör. Ocak ayında yüzde 8’lik büyüme yerine eksi yüzde 5,5, Şubat ayında yüzde 6 büyüme, Mart ayında yüzde 10,5 eksi büyüme toplamda yüzde 18,5 eksi büyüme var. Sebebi yem girdi maliyetlerinin pahalı olması, ciddi plan yapılamaması, kaçak etler, üretimin düşmesi maliyeti artırıyor.
Dimağ Çağıner (Kıbrıs Türk Otelciler Birliği Başkanı):
Turizm politikası oluşmamıştır. Ekonomik örgütler olarak söylemlerimizi değiştirmemiz ve aynı gemi içerisinde olduğumuzu anlamamız gerekiyor.
Eğitim ve turizm sektöründe yüzde 20 düşüş bekliyoruz. Hükümetler sürekli değişiyor han hancı meselesi var. Ulaşım fiyatlarının, girdi maliyetlerinin yüksek olması, rekabete karşı koruyamamak, pazarlama sıkıntıları avantajları bitiriyor.
Yeni hükümetin başlaması ile önerilerimiz var; Üniversitelerde yükseköğretimi temsil eden bir birliğin oluşturulmaması aciz bir durum. 2020 yılında bir toparlanma paketimiz var ancak eğitim konusunda geri kaldık. Kurulan hükümetin acil eylem planına geçmesi gerekiyor. Yeni formüller üretilmeli.
Cafer Gürcafer (Müteahhitler Birliği Başkanı):
Her gelen hükümet sorunların çözümü konusunda söz verdi ancak olmadı. Yeni bir iktidar ile karşı karşıyayız. Kaygı kimin bakan olacağı kaygısı.. Mal Tazmin Komisyonuna müracaat edipte parasını alamayan Rum’un İnsan Hakları Mahkemesine başvurması ile kimse ilgilenmiyor. Siyasette istikrar yok, beş yıllık istikrarı başaramadığımız sürece istikrar olmayacak. Cumhurbaşkanı, Başbakan tartışması en önemli konu oldu. Demokrasiye, ekonomiye, siyasi verimliliğe olumsuz etki yaptı. Milletvekillerinin Bakan olma savaşı bizi geri götürdü. Artık Başkanlık Sistemini tartışmamız gerek. Her hükümet oluşumu toplumsal göçü yarattı. Teknokrat kabine oluşturulması makul olan ama bizdeki siyasi anlayışla olmuyor.
Mahmut Kanber (Esnaf ve Zanaatkârlar Odası Başkanı):
Turizm ve yükseköğretim gelirleri niçin tabana yayılmıyor. Esnafsız turizm olur mu? Yerel istihdamı artırmak için adımlar atılması gerekiyor. Herkes elini taşın altına koymalı. Ekonomik özgürlüğü olmayan bir ülkeyiz. Projeler raflarda kaldı. Sorunların karşılığı plansızlık ve istikrarsız hükümetler. İstihdamla ilgili okul açtık, eğitim verdik sektöre kazandırdık. Fakat bunu büyütemiyoruz. Kooperatifleşme desteklenmeli. Planlayıcı olmak önemli… Eylemler ve söylemler hep farklıdır. Turizmde çeşitliliğe gidilmeli. Küçük ölçekli oteller çoğaltılmalı, öğrenci gelirlerinin halka yayılması için ne yapılması gerek sorgulanmalı.
Erkan Kilim( Kıbrıs Türk Seyahat Acenteleri Birliği Başkanı):
Zor bir dönemden geçiyoruz. Geçen sezon turizm sezonunda seçim yasaklarının olması kan kaybetmemize vesile oldu. TC ile KKTC arasındaki mali protokolün imzalanmaması alacaklarımızın gecikmesine neden oldu. Ciddi anlamda sıkıntılara girdik. Kısa süreli hükümetlerden dolayı iyi bir turizm planlaması yapılamıyor, yapılan çalışmalardan verim alınamıyor.
İngiltere pazarını neredeyse tamamen kaybetmiş durumdayız. Türkiye’den yüzde 20’lere varan düşüşler söz konusu. Avrupa ülkelerinden de düşüşler var. Siyasal durumdan dolayı güneyin yaptığı yatırımlar neticesinde ciddi darbeler aldık.
İsrail’den gelen turistlerimiz güneye geçti, bu pazarı da kaybettik. Ciddi bir planlamaya ihtiyaç vardır. Güney Kıbrıs bir adımımıza 3 adım atıyor. Buraya gelen her tur operatörünü güneye çekmeye çalışıyorlar. Yeni gelecek olan hükümetle çalışmaya hazırız. Beklentimiz sektörler beraber gerekli çalışmaların yapılması gerektiğini fark etmeleri. Tanıtım yapılmalı. Eski Kuzey Kıbrıs yok, yapılaşma çevreyi yok etti. 8 Milyon TL ayrılıyor turizm sektörüne başka ülkelerde 1-21 milyon Euro harcanıyor. Bafra’daki oteller boş durumda. Bir otelci adayı terk etti.
Enver Mamülcü (İŞAD Başkanı):
Ülke yangın yeri, her sektörde ve noktada problem var. Seçim sistemi artık değişmeli. Gelecek olan hükümetten bekleyeceğimiz nokta yapıcı birleşici bir noktadır. Batmış bir ülke ve batmış sektörel durum var. Kendi vergi sistemi ve gümrük sitemini talep etmiyoruz. Girdi vergilerini ucuzlatmak için gümrük birliği konusunda ısrar edilmeli. Sendikalar sadece kendi alma verme derdinde. Liyakata dönük ve kamu reformuna yönelik çalışmalar yapılmalı. E-devlet acil olarak getirilmeli. Kamuda olan verimsizlikte yüzde 50 oranında kalkacaktır. Kıbrıs Türk iş insanı en zeki ve en başarılı iş insanıdır.
Uğur Ergün (Genç İş Adamları Derneği Başkanı):
Sürekli hükümet değişikliği olması devlet politikası oluşmamasına neden oluyor. Türk Lirası döviz karşısında ciddi şekilde değer kaybediyor. Dernek olarak çözüm önerilerimizi sunduk ama son hükümet ciddi şekilde toplumsal ayrıştırmaya neden oldu. Firmaların çoğunu vergi çalıyor gibi gösterdiler. Alınan önlemelerin birçoğu iyi değil. Özellikle turizm ve eğitim alanında ciddi bir daralma yaşanıyor. Hükümetin kurularak yasaların hızlı bir şekilde hayata geçmesini bekliyoruz. 28 yerel yönetim birçok işi zorlaştırıyor.
Kemal Altıncıoğlu (Esnaf Sanatkârlar Merkez Birliği Başkanı):
Bu hafta Arasta, Lokmacı bölgesinde dükkânları kapatma kararı aldık. Rehberle sıkıntımız var. Turistler dolaşırken rehberler alışverişin önünü kapatıyor. ‘Burası devlet alanı değil sizi başka yere götüreceğiz oradan alırsınız’ diyorlar Türkiye’den tur operatöründen gelen rehberler yapıyor bunu. Biz de bundan dolayı dükkânları kapatma kararı aldık.
Hüseyin Sadeghi (Emlakçılar Birliği Yönetim Kurulu Üyesi):
Emlakçıların en büyük sorunu 12 yıldır yasasın geçirilmemesi. Ülkemizde 900’den fazla kaçak emlakçı bulunuyor. Devletin vergi kaybına da yol açıyor. Aktarmalı yolculuklarla buraya gelen müşterilerin huzuru ve güveni sağlanması gerekiyor. Lokomotif bir sektör olarak Emlak Yasası’nı geçirmek için 9 bakanla görüştük. Rumların açmış olduğu davalar ve Mal Tazmin Komisyonunun işlememesi sıkıntı. Fuarlarda tüm sektörler ülkeyi tanıtmalı. Acil olarak ekonomik platform oluşturulmalı ve gelecek hükümetlere çözüm önerileri sunulmalı.
Ali Kamacıoğlu (Sanayi Odası Asbaşkanı):
Yönetim sistemimizi seneler öncesinden gözden geçirmeye başlamak gerekiyordu. Başkanlık sistemini tartışmaya açmalıyız. İyi bir formasyon yaparak halka bu sistemin ne olduğu anlatılmalı. Seçilecek olan bakanın yasamaya ve yargıya müdahale edemeyeceği uygulamalar kurabiliriz. Parlamenter sistemde de kalarak bugünkü işleyişi değiştirebiliriz. Sadece milletvekillerinin bakanlık yapmasının önüne geçersek bir adım atmış oluruz. Yeni kurulacak hükümet meclis tatilini iptal etmeli. Gerekirse olağanüstü toplantıya çağırarak halka hizmet edecek şekle getirsinler.
Ercan Turhan (Otelciler Birliği As Başkanı):
Turizm için ayrılan bütçe 8 milyon TL. Tanıtıma kalan pay 4 milyon TL civarında. Casinolar tanıtım fonuna yılda 26,5 milyon Euro ödeme yapıyor. Ve bunun yüzde 70’i tanıtıma kullanılmak zorunda. Yani 17 milyon. Bunu aktarabilsek otellerin yatakları boş kalmaz. Şans oyunlarında gelen 17 milyon Euro’nun Kıbrıs tanıtılması için kullanılmasını sağlamasını bekliyoruz yeni hükümetten. Şans oyunları yasasının daha çağdaş, denetlenebilir şekilde önünü açılması için reforma ihtiyacı var. Turizm için de şans oyunlarının büyük etkisi var.