2021 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti bütçesi Bakanlar Kurulundan onay alarak Meclis’te görüşülmeye başlandı. Son iki gündür de gelenekler doğrultusunda teker teker devleti oluşturan tüm bakanlıklar, kurum ve kuruluşlar yüce Meclis’in kürsüsünden okunarak, muhalefetin gündeminde olacak. Genelde bütçenin tümüne, özelinde ise Turizm ve Çevre Bakanlığı Bütçesine objektif olarak bakacağız.
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti 2021 Mali Yılı Bütçesi, 2020 Mali Yılı Bütçesi’ne göre yüzde 14,91 artışla 10 milyar 140 milyon TL olarak Cumhuriyet Meclisi’ne sunuldu. Şimdi bu satırları okuyan siz kıymetli okurlar sakın sevince kapılmayın. Cumhuriyet tarihinin olması gereken bütçenin en düşük bütçesi onaylandı. Hele ki dünya çapında pandemi ve potansiyel Türkiye ekonomik ve siyasi zorluklarını düşündüğüm zaman, bizleri çok daha zor günlerin beklediği de açık. Hele ki Türkiye`nin siyasi ve ekonomik zorluklarını ve potansiyel ABD CAATSA yaptırımları ile S-400 füze krizlerini göz önünde bulundurur isek bu küçük adaya olumsuzluklar daha da büyüyerek yansıyacak.
Türkiye yardımları ile ayakta durmaya çalışan bir devlet maliyesi
Yuvarlayacak olursak; toplamda yüzde on beşlik bu artış, turizm gelirlerinin dip yaptığı ayrıca eğitim sektörünün 2020 yılı içerisinde genel ekonomiye katkısını minimum olduğu bu tabloyu iyi okumak lazım. Cari açığın giderilmesi anlamında en fazla katkı koyan bu iki güzide sektörümüz toplamda bir buçuk milyar dolarlık bir katkı koyuyordu. Mahalli gelirlere katkının yanında bu iki sektör tek kelime ile Kuzey Kıbrıs ekonomisine en büyük finans kaynağını oluşturuyordu. Bu iki sektör 2020 yılında olmadığına göre bütçe açığının büyüyerek 2021 yılına sarktığını görmek için ekonomiden çok anlamak gerekmez.
Bakanlıklar, kurum ve kuruluşlar esasında bütçelere bir göz atalım
Yıllardır olduğu gibi birinci sırada Maliye, İkinci sırada Eğitim, üçüncü sırada ise Sağlık Bakanlığı. 2021 yılı bütçesinde yüzde 46,93 pay alan Maliye Bakanlığı’nın bütçesi 4 milyar 759 milyon 153 bin 100 TL olarak öngörüldü. Bütçenin yüzde 11,54’ünü alan Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı bütçesi 1 milyar 170 milyon 490 bin 400 TL olarak planlandı. 2021 bütçesinde Sağlık Bakanlığı’nın payı ise 856 milyon 166 bin 800 TL ile yüzde 8,44 oldu. Diğer kurum, kuruluş ve bakanlıklara bir göz atacak olursak “Bütçede Cumhurbaşkanlığı’na 50 milyon 100 bin TL; Cumhuriyet Meclisi’ne 47 milyon 765 bin 700 TL; Başbakanlığa 94 milyon 324 bin 600 TL. Başbakan Yardımcılığı Ekonomi ve Enerji Bakanlığına 157 milyon 954 bin 400 TL; Turizm ve Çevre Bakanlığına 116 milyon 923 bin 200 TL. Dışişleri Bakanlığı’na 121 milyon 345 bin 100 TL; İçişleri Bakanlığına 347 milyon 10 bin 900 TL; Bayındırlık ve Ulaştırma Bakanlığına 298 milyon 977 bin 200 TL; Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı’na 356 milyon 848 bin 500 TL; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına 400 milyon 811 bin 600 TL.
Turizm ve Çevre Bakanlığına ayrılan en düşük bütçe
KKTC tarihinde turizm bütçesi hiçbir zaman yüzde bir oranına hiç düşmemişti. Turizm ve Çevre Bakanlığı Bütçesi, 2020 yılında tadil ödenek ile birlikte 139 milyon 261 bin TL, olarak gerçekleşti. 2021 yılında ise 116 milyon 923 bin TL olarak belirlendi. 22 milyon, 338 bin 224 TL’lik bir azalma söz konusu. Yönetim ve hizmetler kısmında ise 24 milyon TL bir azalma var.
Demek ki siz yönetim ve hizmetler konusunda nerede ise bütçenizin beşte birlik bir oranda azaltmaya gidiyorsunuz. Öyle anlaşılıyor ki Turizm ve Çevre Bakanlığı Bütçesi genel bütçe içerisinde en düşük bütçeye sahip bakanlık oldu. Yukarıdaki bütçeleri iyi okuyun lütfen çünkü Turizm Bakanlığı bütün bakanlıklar içerisinde sonuncu sırada.
Birlikte çalıştığım Sn. Bakan Fikri Ataoğlu’nun bu tablodan rahatsız olduğundan adım gibi eminim. Bütçe geneli yüzde on beşe yakın bir yükseliş gösterirken 2020 yılına göre neden Turizm ve Çevre Bakanlığı Bütçesi tam zıttı bir şekilde bu oran neden azaltıldı?
Bunun gerçekten de bir izahı olamaz. Ne derseniz deyin Sn. Başbakanım bu bütçe ile geçmişte Turizm ve Çevre Bakanlığı yapmış bir kişi olarak da sadece günü kurtarmak üzerine yapılmış, (aslında ona bile yetersiz) ayrıca geleceği görmekten yoksun bir bütçe olduğu aşikardır.
Eğer ki biz sadece kendi mahallemizde top oynayacağız, turizm stratejisi üzerine adımlar atılmayacak, bu ülkenin kurtuluşu bölgesel turizm hamleleri çerçevesinde alt yapısı güçlendirilmiş, farkındalığını yükseltici adımlar boş verilmiş, zaten ne olacağımız belli değil, önümüzü göremiyoruz derseniz o zaman gerçekten de TÇB faaliyetlerini ve icraatlarını önemsemiyorsunuz demektir. Açıklanan bütçe ile hiçbir ciddi icraat gerçekleştirmezsiniz. Bu kadar net konuşuyorum. Sn. Başbakanım; bu bütçe ile gerçekten de uluslararası seviyede hiçbir tanıtım faaliyeti yapamaz, Sn. Bakan Fikri Ataoğlu`na sadece erken seçime kadar Lefkoşa Surlariçi’nde otur dersiniz. Bu işin içerisinde olan herkes bunu anlar. Dost acı söyler demiş atalarımız, bunlar yapıcı eleştiri.
Genel bütçe içerisinde 2017 yılında % 2.63, 2018 yılında %2,45, 2019 yılında % 2,23 oranlarında geçmişte pay alan Turizm ve Çevre Bakanlığı Bütçesi öyle anlaşılıyor ki bu yıl tamamı ile göz ardı edilmiştir. Tanıtma ve pazarlama faaliyetleri demişken 2020 yılında Turizm Fonu 30 milyon 700 bin TL idi. Bu para pandemi sürecinde nerelere kullanıldı? Artması gereken bu fondaki tutar (kullanılmamış olması gerekir çünkü hiç bir uluslararası fuar, tanıtım, pazarlama faaliyeti olmamıştır) neden artması gerekirken 26 milyon 500 bin TL’ye düşmüştür? Tur operatörlerinin alacaklarına harcandı ise orasını bilemiyorum. Bu haklı bir gerekçe olabilir.
Geçmişte dönemlerde de belirttiğim gibi özellikle TÇB Bütçesi içerisinde çok önemli bir yer tutması gerekli olan bu Fon kalemi Maliye Bakanlığı içerisinde doğru yapılandırılmamaktadır.
Örnek verecek olursam geçmişte %70 TÇB’ye ayrılan Casino imtiyaz ve Eğlence ve Şans oyunlarına bağlı diğer vergi gelirleri Maliyeye de %30 olarak ayrılıyordu. Daha sonraları bu oran yapılan tüzük değişiklikler ile yarı yarıya Bakanlık ve Maliye arasında bölüştürülmeye başlandı. Ne yazık ki geçen zaman bizlere gösterdi ki bu gelirlerin tamamının Turizm ve Çevre Bakanlığına aktarılmasını mecbur kılmaktadır. Bu yapılır ise Finansman olarak Bakanlık işte o zaman arzu edilen, gerçek anlamda Turizm, Tanıtma ve pazarlama faaliyetlerini kuracağı diğer sistematik hamleler ile de ( TUGA) Turizm Geliştirme Ajansı güçlü bir yapıya gelebilir.
Böylelikle Tanıtma Pazarlama faaliyetlerinde yabancı ve yerli operatörler ile daha güven ortamına dayalı işbirliği kurulur ve adanın Kuzeyinin bu anlamda destinasyon markası yeniden güçlendirilir.
Turizm ve Çevre Bakanlığı Bütçesi içerisinde detayda neler var?
Bütçedeki 98.sayfada ilk kalemde olan 2020 yılında baskı ve cilt giderleri 1 milyon 730 bin TL’den, 2021 yılında 1 milyon TL’ye düşürülmüş olması çok yerinde bir hamle oldu. Açıkça geriye kalan tutar ile İnstagram, Facebook gibi sosyal medya gibi mecralarda tanıtım faaliyeti artırılır ve cep telefonu aplikasyonları hazırlanabilir. Ancak şu da bir gerçek ki hala daha Turizm Tanıtma ofislerinde broşür, harita gibi baskılı malzemeye de ihtiyaç var.
Tanıtma, tören, fuar, organizasyon giderlerine geçmiş yıllarda bu kalemin artırılması gerekliliği üzerinde durmuştum, 2020 yılında beklentilerin altında kalarak 6.8 milyon TL olarak belirlenmişti. Bu rakam nerede ise dip yaparak bu yıl 4.7 milyon TL’ye düşürülmüştür.
Bu rakam açıkçası beş yıldızlı bir, iki otelin bir yılda yapacağı tanıtma ve pazarlama faaliyetleri bedeli kadardır. Bu böyle mi olmalı diye sormak geliyor insanın içinden. (sayfa 99)
Çevre konularına geldiğim zaman çevre düzenlemeleri için ayrılan tutarın 300 bin TL’den bir buçuk milyon TL’ye çıkarıldığını memnuniyet ile görmüş bulunmaktayım.
Sayfa 101 de Turizm sağlık destek programı 20 Milyon olarak 2020 tadil bütçede belirlenmiş iken, bu rakamın 2021 yılında sıfıra düşürüldüğünü üzüntü ile görmekteyim.
Halbuki salgın hala daha tüm hızı ile devam etmekte, Turizm sektöründeki belirsizlik, karanlık perde aydınlanmamıştır.. Küçük, orta boy işletmeler (KOBI)lerin birçoğu kapanmıştır.
Bu kalemin mutlak surette Türkiye Yardım Heyeti (KEI) ofisince tekrardan müzakere edilmesi gereklidir.
Ayrıca çevre konularında SAIS (Sürekli Atık İzleme Sistemi) ihale edilerek hayata geçirilmeli, Bafra Atık Su İzleme Tesisleri ise ciddi bir renovadyondan geçirilerek bölgenin artan otel ihtiyaçlarına göre tamir edilmelidir. Ayrılan bütçe 1.7 milyon TL yıllık kullanım, araç, bakım gereçleri için kesinlikle yeterli değildir.
Uzun lafın kısası, bu Turizm Bütçesi ile Kuzey Kıbrıs Turizm Endüstrisi tamamı ile segment değiştirmiştir.
Daha üç, dört yıl öncesinde KKTC destinasyonunu benzetme yaptığım BMW 3 serisinden 4 serisine doğru emin adımlar ile hamleler yapıyorduk. Turizmde rekorlar kırılmıştı. Maalesef açıklanan 2021 bütçesine göre BMW 1 serisine geri adım atılmıştır. Güneyli komşular tamamı ile BMW Beş serisi. Bu yıl sonunda segment olarak BMW 6 serisi olurlar. Vay bizim halimize.
Her şeye rağmen tabii ki yola devam.
Turizm Hayattır.