Özgül Gürkut MUTLUYAKALI
Kıbrıs Türk halkı, Cumhurbaşkanlığı seçiminin yapılacağı 11 Ekim Pazar günü, siyasi tarihinde beşinci kez halkoylaması için de sandığa gidecek.
Üçü anayasa veya anayasa değişiklikleri için, biri de Kıbrıs sorununa çözüm planı olarak hazırlanan ve dönemin BM Genel Sekreteri’nin adını taşıyan Annan Planı için yapılan halkoylamalarına,
11 Ekim’de bir yenisi daha eklenecek.
Şimdiye kadar yapılan halkoylamalarından üçü “evet”, biri ise “hayır” ile sonuçlandı.
KTFD ve KKTC Anayasaları yanında Annan Planı için yapılan halkoylamasından da "evet" çıktı. Ancak Kıbrıslı Rumlar, Annan Planı'na hayır dediği için plan uygulanamadı.
KKTC Anayasası'nda değişiklikler için yapılan 2014 yılındaki halkoylamasında ise halkın çoğunluğu "hayır"dan yana tavır alınca anayasa değişikliği de rafa kalktı.
İlk halkoylaması KTFD anayasası için yüzde 99.4 evet
TAK muhabirinin Yüksek Seçim Kurulu verilerinden ve gazete arşivlerinden araştırmasına göre, ilk halkoylaması, 8 Haziran 1975’te Kıbrıs Türk Federe Devleti Anayasası için yapıldı. Sandıktan yüzde 99.4 ezici bir çoğunlukla “evet”; yüzde 00.6 ise “hayır” çıktı ve KTFD Anayasası yürürlüğe girdi.
Bu halkoylaması sırasında, adanın güneyinde yaşayan Kıbrıslı Türklerin 1974 Barış Harekatı sonrasında henüz kuzeye geçişleri tamamlanmadığı için, Limasol’da da sandık kuruldu.
Dönemin KTFD Başkanı Rauf R. Denktaş ise Viyana’daki toplumlararası görüşmelerden dönüşünde oyunu Ankara’da kullandı.
KKTC Anayasası’na yüzde 70 onay
15 Kasım 1983’te ilan edilen KKTC’nin ilk anayasası 5 Mayıs 1985’te halkın görüşüne sunuldu.
Kayıtlı seçmen sayısının 91 bin 810 olduğu o günkü rakamlarla 71 bin 933 seçmen oy kullandı ve bunlardan 70 bin 459’u geçerli sayıldı. Seçime katılım oranı yüzde 78.35 oldu.
KKTC Anayasası’na seçmenlerin yüzde 70.18’ine denk gelen 49 bin 477’si “evet”; yüzde 29.82’sini oluşturan 21 bin 12’si ise “hayır” dedi.
Halen yürürlükte olan KKTC Anayasası böylece yürürlüğe girdi.
Annan Planı’na Kıbrıslı Türklerden "evet"
Kıbrıs Türk halkı, uzun bir aradan sonra 2004 yılında bu kez Kıbrıs sorununa çözüm bulunması için yıllar süren müzakereler sonucu oluşturulan ve dönemin BM Genel Sekreteri Kofi Annan’ın adını taşıyan “Annan Planı” için, Kıbrıslı Rumlarla eş zamanlı olarak sandığa gitti.
Planın uygulamaya girmesi için her iki halkın da “evet” demesi koşulu olan Annan Planı halkoylamasında, Kıbrıslı Türklerin yüzde 65’i “evet” oyu kullanırken, Kıbrıslı Rumların yüzde 76’sı “hayır” dediği için plan hayata geçemedi. Buna rağmen "Kıbrıs Cumhuriyeti", 1 Mayıs 2004'te Avrupa Birliği üyesi oldu.
24 Nisan 2004 tarihli bu halkoylamasında kurulan 563 sanıkta kayıtlı 143 bin 693 seçmenden 121 bin 162’si oy kullandı ve oylardan 119 bin 618’i geçerli, 1544’ü ise geçersiz sayıldı.
Katılımın yüzde 84.35 olduğu halkoylamasında "evet" oylarının toplamı 77 bin 702-yüzde 64.96; "hayır" oylarının toplamı da 41 bin 916-yüzde 35.04 olarak açıklandı.
2014’te anayasa değişikliğine ret
KKTC’de son halkoylaması ise 29 Haziran 2014’te, yerel seçimle birlikte Anayasa değişikliği için yapıldı.
Meclis'ten oy birliğiyle geçen ve KKTC Anayasası’nın 21 maddesinde köklü değişiklikler öngören Anayasa Değişikliğine İlişkin Yasa'yla ilgili halkoylamasından “hayır” çıktı.
Kayıtlı 175 bin 258 seçmenden 122 bin 642’sinin oy kullandığı halkoylamasında, 112 bin 240 oy geçerli sayıldı ve seçime katılma oranı yüzde 69.98 oldu.
Sandığa giden ve geçerli oy kullananların 42 bin 288’i yani yüzde 37.68'i "evet", 69 bin 952’si yani yüzde 62.32'si ise hayır diyerek öngörülen anayasa değişikliğine onay vermedi.
Böylece 1985’ten beri yürürlükte olan KKTC Anayasası’ndaki 21 maddenin değiştirilmesi için Meclis’teki uzlaşı, halk arasında kabul görmemiş oldu.
Halkoylamasında kabul görmeyen 21 maddelik değişiklikler arasında “Temel haklar”, “Meclis’in işlerliğinin ve güvenilirliğinin artırılması” ve “hesap sorma mekanizmalarının güçlendirilmesi” başlıkları altında toplanan “çocuk hakları, bilgi edinme hakkı; kamu görevlilerinin siyaset yasağının kaldırılması; milletvekillerine, eşlerine ve çocuklarına mal ve servet beyanı zorunluluğu, yasama dokunulmazlığına sınırlama; Sayıştay, Ombudsman ve mahkemelerle ilgili düzenlemeler” yer alıyordu.
2014'teki halkoylaması sorusu şöyleydi:
"1985’ten beri yürürlükte olan KKTC Anayasası’nın 21 maddesinde değişiklik öngören Anayasa değişikliği konusunda yapılacak halkoylaması için seçmenlere verilecek oy pusulasında 12 Haziran 2014 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 47/2014 sayılı Anayasa Değişikliğine İlişkin Yasa ile yapılan Anayasa değişikliklerini kabul ediyor musunuz?”
Halkoylamasına sunulacak değişiklikler neyi öngörüyor?
KKTC seçmeni 11 Ekim'de hem 11 aday arasından 5 yıl süreyle görev yapacak Cumhurbaşkanı'nı belirleyecek; hem de Yüksek Mahkeme yargıçlarının sayısının artırılmasını öngören Anayasa değişikliğini oylayacak.
Yargıdaki yoğunluğu gidermek amacıyla hazırlanan ve Meclis'te 6 Temmuz'da oy çokluğuyla onaylanan Anayasa Değişikliğine İlişkin Yasa, halen 1 başkan ve 7 yargıçtan oluşan Yüksek Mahkeme'nin, 1 başkan ve en az 7, en çok 16 yargıçtan oluşmasını içeriyor.
Anayasanın “Yüksek Mahkemenin Oluşumu ve Görev Bölümü" başlıklı 143’üncü maddesini değiştiren yasanın geçici maddesiyle, Anayasa değişikliğinin Cumhurbaşkanlığı seçimi için oy verme günü olan 11 Ekim 2020 Pazar olduğu belirtilirken, yürürlüğe girmesi için halkoylamasında kabul edilmesi ve en geç on gün içinde sonuçların Resmi Gazete'de yayımlanması gerektiği belirtiliyor.
Yasaya, TDP hayır oyu kullanırken, Meclis'teki diğer partiler UBP, CTP, HP, DP ve YDP onay vermişti.
11 Ekim'de hem Cumhurbaşkanı'nın seçilmesi hem de Anayasa değişikliklerinin yürürlüğe girebilmesi için geçerli oyların yarıdan bir fazlasının onayını almak gerekiyor. Herhangi bir adayın bu orana ulaşamaması halinde Cumhurbaşkanlığı seçimi ikinci tura kalacak ve 18 Ekim Pazar günü, 11 Ekim'de en çok oyu alan iki aday arasında yeniden seçime gidilecek.