HK Ajans
Son günlerde dövizde meydana gelen dalgalanma ülkemiz insanlarının hayatını ciddi şekilde etkilemeye devam ediyor. KKTC’de ev kirasından birçok mal ve hizmet alımının döviz üzerinden yapılıyor olması insanların alım gücünü gittikçe aşağıya çekiyor. Son bir ay içerisinde maaşların yaklaşık yüzde 20’si erirken, birçok kişi, özellikle döviz borcu olan veya kira ödeyenler kara kara ne yapacağını düşünür hale geldi. Alınan borç, TL’ye mi çevrilmeli, ülkede döviz ile ticaret yapılmasından nasıl vazgeçmeli, bu krizi nasıl atlatabiliriz. Tüm bu soruları İktisatbank Genel Müdürü Olgun Önal’a sorduk. İşte detaylar...
Soru: Dövizin bugün bu noktalara gelmesini nasıl okumak gerekiyor. Kıbrıs Türk halkı olarak alım gücümüz gittikçe düşüyor.
Önal: Kullandığımız para birimi Türk Lirası. Buradaki para otoritesinin Türk lirası ile ilgili düzenleme yapma yetkisi ve gücü yok, Türk lirasının döviz karşısındaki fiyatları değiştirebilmek için müdahale imkan ve gücü yok. Bizim Merkez Bankamızın “ Ben, piyasaya müdahale edeceğim, Türk lirasının değer kaybının önüne geçeceğim” deme şansı yok. Dolayısıyla biz edilgen bir noktadayız. Türk parasının arzını da, Türk parasının talebini de yönetecek olan kurum Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası’dır. TC Merkez Bankası'nın son dönemdeki açıklama ve kararlarına, uygulama tarzına baktığımızda sıkı para politikası araçları ile, özellikle de faiz silahını kullanarak piyasalara sert şekilde müdahaleci olmaktan uzak durduğunu, para politikası araçlarını çok da sert bir şekilde kullanmadığını görüyoruz.
Soru: Bundan sonra ne olacak?
Önal: Türkiye TL, kullanıyor, biz de TL kullanıyoruz. Aradaki ticarete bakıyorum. Birçok müşterimiz Türkiye ile ticaret yapıyor. Türkiye ile ticaretimiz toplam dış ticaretimizin yüzde 90'ı. Bu ticarette Türk Lirası yerine çoğu zaman yabancı para kullanıldığını görüyorum. Türkiye Başbakanı 2-3 gün önce Rusya’da idi. Rusya ile aralarındaki ticarette TL ve rubleyi kullanmayı konuştular. Yabancı paraları aradan çıkarmayı konuştular. Çin ile konuşuyorlar. Resmi para olarak Türk Lirasını kullanan bizim ile Türkiye arasındaki ticaret TL'leştirilmeli. TL’leştirme ile ilgili adımlar bizim yetkililerimiz tarafından da Türkiyeli yetkililer tarafından da bir an önce atılmalı. Merkez Bankamız TL’le müdahale edemeyeceğine göre, yapısal tedbirlerin alınması gerekir. Birkaç gün önce başlayan bütçe görüşmelerinde Maliye Bakanımız açıklamalar yaptı. Kendi gelirlerimiz ile kendi giderlerimizi karşılayamayacak bir bütçemiz var maalesef. Yönetilmesi gereken ama çözümü zor bir sorun. Yapılması gereken şeylerden bir tanesi, Ekonomi Bakanlığı KOBIGEM ile birlikte yürüttüğümüz faiz destekli krediler programlarının hem kapsamlarının hem de destek miktarlarının artırılması. 4-5 milyon TL’lik bir faiz desteğiyle neredeyse o desteğin 10 katına kadar kredi imkanı yaratmak mümkün. Bu imkanı çok yoğun şekilde şu anda kullanıyor olmalıyız. Programların kapsamlarını genişleterek ve programların destek miktarlarını artırarak uygun koşullarla çok daha fazla sayıda kişi ve şirketimize kaynak aktarma imkanı yaratılmış olur. Kısıtlı devlet ve yardım kaynaklarıyla yaratılabilecek en etkili desteklerden birisi olacaktır. Türkiye, bizim için iyi bir pazar. Bu pazardan önemli ölçüde yararlanmak lazım. Özellikle istihdam ve üretim kapasitemizi artıracak yeni yatırımlar için yatırımcı çekmek için.
Soru: Ülkede dövizle ev kirası, dövizle ev satın alma gibi olaylardan devlet olarak nasıl kurtulabiliriz. Neden bunu ortadan kaldırmıyoruz?
Önal: Birçok işletmenin ürettikleri mal ve hizmetleri dövizle satmalarının nedeni, girdilerinin dövizle olması. Dövizle değil, TL ile satılmasını istiyorsak, o maliyet unsurlarının önemli bir kısmının yabancı para olmasını engellememiz lazım. Aslında önemli ticaret partnerimiz bizim Türkiye. Türkiye ile ticareti yabancı paradan kurtarabilirsek, bu durum önemli ölçüde engellenmiş olacaktır.
Geliriniz hangi para birimi ise, o para biriminden borçlanın
Soru: ülke insanlarına gelinen bu aşamada ne yapmalarını öneriyorsunuz?
Önal: Hangi para biriminden gelirimiz varsa, o para biriminden borçlanmak şart. Eğer yabancı para borçlanmış ve geliriniz TL ise, şu anda sadece kurlara bakarak bu seviyelerden borcun TL’ye çevrilmesi her zaman doğru olmayabilir, maliyet hesabı yapılması için bu durumdakilerin Bankacıları ile görüşmelerinde fayda var.
Soru: Döviz daha fazla yükselir mi?
Önal: Teorik olarak, yükselişin de azalışın da bir sınırı yok. Gelişmekte olan ülkelerin para birimlerindeki kayıplarla ile Türk Lirasını karşılaştırdığımızda çok önemli bir ayrışma olmadığını da söylemek gerekir. Yükseliş, Global dinamiklere ve iç dinamiklere bağlı. Bunları bizim kontrol etmemizde mümkün değil.