İngiliz Yüksek Komiseri Stephen Lillie Kıbrıs müzakerelerini Crans Montana’da kaldığı yerden başlatma girişiminin “uzun ve kısır görüşmelerin reçetesi olduğuna” dikkat çekti. “Ünlü” İngiliz inisiyatifini “büyük ölçüde desantralize federasyondan söz ediyoruz” diyerek açıklayan Lillie bunun, bizzat Rum Yönetimi Başkanı Nikos Anastasiadis’in sunduğu fikir olduğunu belirtti.
Lillie, İngiltere’nin konfederasyon veya iki devleti tartıştığı iddialarını reddederek “iki toplumlu iki bölgeli federasyonu sürekli slogan olarak tekrar etmemiz yetmez, uygulamanın detaylarına odaklanmalıyız” dedi, İskoçya ile Kıbrıs’ın karşılaştırılamayacağı vurgusunu yaptı.
Haftalık Kathimerini Lillie ile yaptığı özel söyleşiyi “İşte İngiliz Yaklaşımı… Stephen Lillie Kathimerini’ye Konfederasyondan Değil Desantralize Federasyondan Söz Ettiklerini Açıkladı” başlığıyla manşetten aktardı.
Söyleşinin detayında, “tamamen açık olmak istiyorum, İngiliz önerisi veya planı veya taslağı veya masada söylenmek istenebilecek herhangi bir şey söz konusu değil” diyen Lilli “kompakt bir plandan değil gayriresmî fikirlerden söz ediyoruz. Tamamı, BM’nin iki bölgeli iki toplumlu siyasi eşitliğe sahip federasyon çerçevesi altında uzlaşılmış olan bu fikirler, samimiyetle tek sürdürülebilir çıkış yoludur. Yanı zamanda iki toplumlu iki bölgeli federasyon terimini slogan olarak tekrar etmemiz yetmez. Böyle bir çözümün uygulama detayları üzerinde odaklanmalıyız” ifadesini kullandı.
Konfederasyon değil
Rum toplumunda, İngiliz fikirlerinin egemen eşitliği gündeme getirebileceğine dair “büyük bir endişe olduğu” hatırlatılarak, böyle bir çözümün mevcut durumdan/Kıbrıs sorunundaki çıkmazdan tek çıkış yöntemi olduğunu mu düşündüğü sorulan Lillie şu cevabı verdi:
“Kast ettiğiniz buysa, iki devletli bir çözümü desteklemiyoruz. Bu modele ne Kıbrıslı Rumlardan da uluslararası toplumdan da destek var. Büyük bir ölçüde, bizzat Başkan Anastasiadis tarafından sunulmuş olduğundan tartışmalı olduğunu zannetmediğim desantralize federasyondan söz ediyoruz. İki topluma gündelik hayatlarına yüksek düzeyde otonomi ve Kıbrıs’ın uluslararasında tanınmış, egemen devlet olarak idamesine olanak tanıyacağı için daha ileri tartışmaya değerdir. Bu fikir, zihnimde, Kıbrıslı Rumların 1960’ta kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti’nin (federasyona) evrilmesi ihtiyacı ile Kıbrıslı Türklerin kendi iç konuları çerçevesinde denetime sahip olma arzularını dengeliyor.”
Federasyon uzlaşısı
Kathimerini muhabirinin, iki tarafın tezlerinden eşit bir mesafe kat etmesi gerektiği açıklamasının Rum tarafında, iki bölgeli iki toplumlu federasyon ile iki devlet arasında bir model olarak yorumlanması nedeniyle endişeye sebep olduğunu söylemesi üzerine Lillie şunları söyledi:
“Uçurumun üzerine köprü kuralım derken, Crans Montana başarısızlığından sonra hakim olan ve Kıbrıs Türk tarafındaki seçimden sonra yoğunlaşan güvensizlik ve iletişimsizliğe atıf yaptım. Tezlerindeki farklılıklara rağmen taraflar görüşmek zorunda, aksi halde asla müzakere olmayacak. İki bölgeli iki toplumlu federasyon ile iki devlet çözümü arasındaki mesafenin paylaşılmasını asla desteklemedik, bu imkânsız. Siyasi eşitliğe sahip iki bölgeli iki toplumlu federasyon halihazırda üniter devlet ile iki devlet arasında bir uzlaşıdır. Detaylı ve nihai bir anlaşmanın inşasına temel olan BM Güvenlik Konseyi’nin çok sayıdaki kararlarında tarif ediliyor.”
Egemenlikte uzlaşı sağlandı
Lillie’ye, fikirlerinin Rum Ulusal Konseyi’ne sunulduğunu ve Rum Müzakereciye göre: “eşit doğal haklar, kurucu ortaklar ve ortak sahipler, varlıklardan hiçbiri öteki üzerinde hakimiyet kuramayacak ile içte iki dışta bir devlet olacak ifadelerinin sorunlu olduğu” hatırlatıldı, bu terminoloji ile ne kast ettiği soruldu.
Rum Ulusal Konseyi’nde hazır bulunmadığı için orada ne söylendiğini de bilmediğini, muhabirin bir ifadeler listesini İngiliz çerçevesiymiş gibi gösterdiğini vurgulayan Lillie şöyle devam etti:
“Listeyi madde madde analiz etmem söz konusu değil keza bunu Sayın Kasulidis sizin gazetenize verdiği ve bu maddelerden bazılarının yeni veya tartışmalı olmadığını vurguladığı söyleşi de yaptı. Benim açımdan ‘içte iki dışta tek devlet ifadesi de yeni değil. Bir elimizde egemen devlet olarak Kıbrıs’ın diplomasi, savunma ve toprak bütünlüğü ile işlevselliğin gerektirdiği diğer bazı yetkileri kullanan, uluslararasında tanınmış federal devlet olacak. Öteki elimizde de daha çok sağlık, taşımacılık v.b. gündelik hayatı etkileyen alanları yöneten iki oluşturucu devlet. İki bölgeli iki toplumlu federasyon budur. ‘Varlıklardan hiçbiri diğeri üzerinde hakimiyet kurmayacak’ ifadesine gelince; alternatifi nedir? Bir toplum öteki üzerinde hakimiyet uygulayabilir mi? Egemenliğin Kıbrıslı Rumlardan ve Kıbrıslı Türklerden eşit kaynaklanacağı halihazırda 2014 Ortak Açıklaması’nda uzlaşılmıştı.”