Halk arasında güneş çarpması olarak adlandırılan durumun tıptaki adı hipertermidir. Vücudun ısısını ayarlayan mekanizmanın çalışmamasıyla birlikte ortaya çıkan ve çok tehlikeli olabilecek şekilde vücut ısısının yükselmesidir. Kişinin ateşi ciddi derecede yükselirse, ölümle sonuçlanabilecek güneş çarpması hemen tedavi altına alınmalıdır. Güneş çarpması tedavisinde ilk hedef vücut ısısının düşürülmesi, kontrol altına alınması ve durumu tetikleyecek dış ısı etkenlerinden kaçınılmasıdır.
Güneş çarpmasının sebepleri nelerdir?
Güneş çarpması aşırı derecede ısıya ya da güneşe maruz kalmaktan kaynaklanır. Normal şartlarda, vücut ısıya maruz kaldığında anatomik soğutma mekanizması devreye girer ve terleme meydana gelir.
Terleme vücudu soğutur ve vücut ateşini denetim altına alır. Ancak aşırı derecede ya da uzun süre ısıya maruz kaldığında bu sistem kendini kapatır ya da düzgün işleyemez hale gelir. Maruz kalınan ısı yükseldikçe, bir soğutma mekanizması olmadan vücut ateşi de doğru orantılı olarak yükselir ve bu da güneş çarpmasına yol açar.
Güneş çarpmasının bir diğer nedeni de dehidratasyon yani sıvı kaybıdır. Sıvı kaybında vücut terlemeyi sağlayacak sıvıyı bulamaz ve vücudun ateşini düşüremez.
Güneş çarpmasının belirtileri nelerdir?
Güneş çarpmasının belirtilerini kısaca aşağıdaki gibi sıralayabiliriz;
• Vücutta ısı derecesinin 40 ° C’i geçmesi en önemli belirtisidir.
• Zihinsel durum veya davranış değişikliğidir. Konfüzyon, ajitasyon, konuşma bozukluğu, sinirlilik,
• Terlemede değişme. Güneş çarpması, sıcak ve kuru cilt hissine neden olur. Bunun yanında ağır güneş çarpması cildin nemli hissedilmesine neden olabilir.
• Bulantı ve kusma.
• Ciltte aşırı derecede kızarıklık.
• Hızlı nefes alama
• Yüksek kalp hızı, çarpıntı.
• Baş ağrısı
• Huzursuzluk (ajitasyon)
• Gözbebeklerinde büyüme
• Şaşkınlık, tutarsız konuşmalar, etrafı tanıyamama
• Bilinç kaybı
• Havale
Bu semptomlar yüksek sıcaklıkta ve güneş altında korunmasız şekilde uzun süre kalındığında vücudun aşırı ısınmasıyla birlikte ortaya çıkar ve güneş çarpması ya da diğer bir deyişle sıcak çarpması gerçekleşir.
Güneş çarpması acilen müdahale gerektiren, tedavi edilmediği takdirde kalp, beyin, böbreklere ve kaslara zarar verebilen bir sorundur ve güneş çarpması sonucu meydana gelen hasar, ciddi komplikasyonlara hatta tedavi edilmediği takdirde ölüme bile sebebiyet verebilir.
Güneş çarpmasının ilk aşamasında fazla miktarda sıvı kaybı ve terdeki tuz kaybı neticesinde bariz bir bitkinlik ortaya çıkar ki bu durum sıcak bitkinliği olarak adlandırılır. Sıcak bitkinliği ile beraber kollarda ve bacaklarda ve hatta karın bölgesinde ani ve ağrılı kas spazmları meydana gelir. Bunlar da sıcak çarpması belirtileri olarak sıralanabilir.
Risk grupları: Güneç çarpmasına neden olan bazı risk faktörleri de vardır, bunları sıralayacak olursak;
Yaş: Yaş durumuna göre güneş çarpmasının şartları ve sonuçları değişebilir. 65 yaş üzeri için normal sıcaklıklar bile tehlikeli olabilir. Çünkü bağışıklık sistemi zayıftır ve sıcaklıklarla mücadele edemez.
Sıcak havada çalışma: Genelde dışarıda çalışanları etkiler, inşaat işçiler, futbolcular, askerler gibi.
Aniden sıcak havaya maruz kalma: Bunlar iklim veya yer değişiklikleri sonucu ortaya çıkar, başka bir şehir veya ülkeye gidildiğinde veya tatilde plajlarda çok sık rastlanılan güneş çarpmaları türüdür.
Bazı ilaçlar: Bazı ilaçlar vücudun nemli kamasını ve su kaybı yaşamasını tetikleyebilir. Kan basıncı, damar açıcı düzenleyen ilaçlar alıyorsanız güneş çağırmasına karşı vücudu olumsuz yönde etkileyebilir.
Sağlık koşulları: Kalp ve akciğer hastalıkları, güneş çarpması riskini arttırır. Bunun yanında aşırı kilo, astım hastaları da güneş çarpmalarından ciddi şekilde etkilenmektedirler.
Güneş çarpmasının tedavi şekilleri nelerdir?
Birisinin güneş çarpmasına maruz kaldığını anladıysanız veya bu kişi siz iseniz şunları yapmaya çalışın;
• Gölgeli bir yere geçin veya kapalı alandaysanız vücudunuzu soğutacak klima veya su kullanın.
• Bol bol sıvı alın ama bunlar alkollü veya asitli içkiler olmamalıdır, su, ayran ve benzeri.
• Üzerinizdeki giysileri çıkararak vücudun soğumasını sağlayın
• Banyoya gitme imkanız varsa mutlaka soğuk suda duşa alın.
• Kan dolaşımını başa yönlendirmek için hastanın ayaklarını yüksekçe bir yere dayamasını sağlayın.
• Soğuk kan beyne dönebilsin diye hastanın kol ve bacaklarına masaj yapın.
• Hastanın bilinci yerindeyse yudum yudum su içirin.
Soğan: Güneş çarpan kişin alnına soğanı ezerek koyun, ısının alınmasına yardımcı olacaktır.
Çemen: Kurutulmuş çemeni ıslatarak ezin ve bal karıştırarak 3-4 saat arayla 2-3kaşık alın, bu daha hızlı kendinize gelmenizi sağlayacaktır.
Ayran: Bol bol ayran veya yoğurt tüketin. Kısa sürede kendinize gelmenizi sağlayacaktır. Bunun yanında yoğurdu cildinize de uygulayabilirsiniz. Vücudun hızla soğumasına yardımcı olur.
Meyve Sebze: Güneş çarpması esnasında savunma sistemi yorgun düşmüştür. Bunun için bol bol meyve ve sebze tüketmeye çalışın.
Güneş çarpmasına karşı alınacak önlemler nelerdir?
Güneş çarpmasından korunmak mümkündür ve aşağıda belirtildiği şekildedir;
• Gevşek ve hafif giysiler giyilmesi
• Güneş yanıklarına karşı en az 15 faktörlü koruyucu krem kullanmak
• Bol miktarda su tüketmek
• Vücudun hidrat dengesini koruyan bazı ilaçların kullanılması
• Günün en sıcak vakitlerinde dışarıda olmamak
• Sıcak havalarda soğuk duş almak
• Alkol ve gazlı içeceklerden uzak durmak.